Pasen-expositie

Bij een selectie van bijzondere boeken voor een tentoonstelling over Pasen mag een missaal niet ontbreken. Een van de opmerkelijkste missalen in de Tilburgse universiteitsbibliotheek is het Luikse missaal uit 1513: Missale ad usum diocesis Leodiensis (vindplaats: TF PRE TFK E 12), gedrukt in Parijs door Wolfgang Hopyl voor de Keulse uitgever Franz Birckmann. Dit is het enige exemplaar in Nederland.
Men vermoedt overigens dat Hopyl afkomstig was uit Utrecht of Den Haag. Zijn geboorte- en sterftejaar zijn onbekend. In 1489 ging hij naar Parijs en werd daar een belangrijke boekdrukker die zelfs voor de Londense boekenmarkt drukte. Vanaf 1512 produceerde Hopyl drukwerk voor Franz Birckmann. De universiteitsbibliotheek bezit minstens acht boeken die gedrukt zijn door Wolgang Hopyl: de vroegste stamt uit 1503, de laatste uit 1521.
Het Luikse missaal werd gebruikt in het prinsbisdom Luik dat tot 1559 enorm van omvang was. Het omvatte ook het noordelijke deel van Hertogdom Brabant. Het is een foliant van 200 bladen (400 bladzijden) op geschept papier zonder watermerk en met een opvallend stugge stevigheid. Ontelbaar zijn de vele beeldende initialen (34x34 mm). Daarnaast wordt het missaal gesierd door vele fraaie houtsneden van 50x40 mm en van 100x70 mm. Vier afbeeldingen zijn zelfs bijna paginagroot (gemiddeld 272x180 mm), ook al zijn ze dan wel samengesteld uit vijf verschillende houtsneden.

Veel van de kleinere houtsneden vertonen scenes van Christus' Passie. Ook negen van de middelgrote afbeeldingen hebben te maken met het paasfeest: de Judaskus, Ecce Homo, Jezus draagt het kruis (2x), de Kruisiging (2x), de Opstanding, het Laatste Avondmaal (2x). Het zijn prachtige houtsneden van hoge kwaliteit. Helaas is in het hele boek geen enkele illustratie gesigneerd, waardoor de kunstenaar vooralsnog onbekend is.

Vrijwel middenin het missaal is een perkamenten bifolium meegebonden. Op dat bifolium zijn twee van de al genoemde vier paginagrote houtsneden gedrukt, waarvan een handgekleurde. Die laatste is te zien in de Pasen-expositie: de Kruisiging. De afbeelding valt op door de ruime hoeveelheid bloed die Christus verliest en door de duidelijk zichtbare tranen op het gezicht van Maria en Johannes de Doper. Zelfs de maan kijkt verdrietig.

De Kruisiging
Vindplaats: TF PRE TFK E 12

De eerste eigenaar is Johannes Ruijs geweest. Hij leefde in het tweede kwart van de 16e eeuw, was vermoedelijk een geestelijke en lid van de familie Ruijs uit Grave. Misschien is hij zelfs de broer van Walter Ruijs, een 16e-eeuwse dominicaan uit het vestingstadje. Johannes Ruijs liet het missaal na aan de Sint-Elisabethkerk in Grave. Uiteindelijk is het missaal overgegaan in eigendom van het klooster van de Kapucijnen van Velp.

De Pasen-expositie is te zien t/m vrijdag 20 april 2018 in de vitrine op niveau 0 bij de Brabant-Collectie.