Wensbrieven

Sinds jaar en dag sturen we elkaar bij allerlei gelegenheden wensen. Halverwege de 18e eeuw was het bij de gegoede burgerij al traditie om wens- en kermisbrieven te versturen of te schenken. Deze wensen werden door kinderen zo fraai mogelijk op voorgedrukt papier met sierranden geschreven en persoonlijk aangeboden aan familie of bekenden. Bij gelegenheid (Nieuwjaar, verjaardag, huwelijk) werden ze ook door de kinderen voorgelezen. Voor dit fraaie werkje ontving het kind in kermistijd een (geldelijke) beloning.
De geadresseerden (de ouders) bekostigden deze decoratieve prenten. Voor de tekst werd de hulp van de onderwijzer ingeroepen of men maakte gebruik van voorbeeldboekjes. De vaak deugdzame en moralistische verzen zijn veelal afkomstig uit bundels. Hierin bevinden zich kant-en-klare lofdichten voor verjaardagen, bruiloften, jubilea etc. De onderwijzer schreef in zijn fraaiste handschrift de tekst op rijm voor de kleine kinderen. Oudere kinderen voerden de voorbeeldteksten in schoonschrift zelf uit. Mengvormen kwamen ook voor. Soms werd de wensbrief ingelijst en aan de muur gehangen. Dit drukwerk wordt onder de ‘volkskunst’ geschaard.
Meestal verzorgden de drukkers zelf de uitgave van deze voorgedrukte prenten. Hun naam vermeldden ze vaak onderaan het vel bij wijze van reclame. De decoratieve kransen met voorstellingen werden gedrukt op vergépapier met watermerk. Het betreft hout- of kopergravures en later (in de 19e eeuw) lithografieën. Het formaat is ca. 42/43 x 34 cm. De vormgeving van de omlijstingen volgt de mode van de tijd: classicisme, romantiek en biedermeier.

De Brabant-Collectie bezit 5 onbeschreven wens- en kermisbrieven. Het middengedeelte is blanco en daaromheen is een fraaie sierrand aangebracht met religieuze of genretaferelen. Degene die de wens verstuurde of schonk, kleurde het met de hand in (waterverf).

Onderstaande drie wensbrieven zijn voorzien van een uitgeversadres:

Gedrukt by de Erve de Weduwe J. van Egmont: op de Reguliere Breestraat, te Amsterdam. Ze zijn in series gedrukt tussen 1761-1804 en Romeins genummerd.

Nieuwjaarsbrief, nr. I

Acht taferelen met onder meer: Annunciatie; Visitatie; Geboorte van Jezus; De engel die de herders laat weten dat Jezus is geboren; De ster die de Drie Koningen de weg wijst naar de stal; Vlucht naar Egypte; Kindermoord.

Vervaardigd door H. Numan.

Nieuwjaarsbrief, nr. II

Linksboven: Besnijdenis. Rechtsboven: Aanbidding der Koningen. Linksonder: Nieuwjaar wensen aan de deuren. Rechtsonder: IJstafereel (sleeën op bevroren gracht).

Vervaardigd door H. Numan.

Paasbrief, nr. III (met sjabloonkleuring)

Zes taferelen met onder meer Laatste Avondmaal, Voetwassing, Kruisdraging en Golgotha.

Vervaardigd door H. Numan.

De volgende twee wensbrieven hebben geen uitgeversadres.

Nieuwjaarsbrief, zonder nummer

Zes taferelen, waarvan vijf kleinere oudtestamentische scenes en onderaan een grote voorstelling met de Geboorte van Jezus. Op de voorgrond de ezel en achter de kribbe twee ossen (Aanbidding der herders).

Kermisbrief, nr. 26 (ingekleurd)

Onderaan het optrekken van de schutterij, verkoopkraam en koekhakken. Mogelijk kan deze prent toegeschreven worden aan:

Erve de Wed. Ratelband & J. de Brouwer, op de Roozegragt, Amsterdam (werkzaam 1805-1808).