Over mij

Mijn foto
De Brabant-Collectie is in 1837 in 's-Hertogenbosch opgericht door het Provinciaal Genootschap van Kunsten en Wetenschappen in Noord-Brabant en wordt sinds 1986 beheerd door de bibliotheek van de Universiteit van Tilburg

maandag 29 december 2014

Tijdschrift: De Wazerweijen

De Wazerweijen is het kwartaaltijdschrift van Heemkundekring 'De Heerlyckheit Dongen'. Deze heemkundekring heeft als werkgebied Dongen, Klein-Dongen en Dongen-Vaart. De naam van het tijdschrift is ontleend aan een vroegere veldnaam van het gebied ten westen van de Heuvel, het oudste bewoonde gebied van dit dorp. De kring publiceert artikelen over uiteenlopende onderwerpen: heemkunde, toponymie, monumenten, fotografie, familiegeschiedenis en archeologie. Daarnaast is het tijdschrift de spreekbuis van de vereniging en geeft informatie over de activiteiten van de werkgroepen, de lezingen en andere voor haar leden belangrijke gebeurtenissen in het komende kwartaal. De Wazerweijen bestaat sinds 1980. Na iedere 10 nummers wordt een register uitgegeven. Op de website staat een overzicht van de verschenen artikelen.

Het septembernummer (nr. 133) van dit jaar was een speciale uitgave ter gelegenheid van de Open Monumentendag (13 en 14 september 2014). Het thema was "Op reis". Met reizen, vervoer en transport ging de Open Monumentendag over de dynamiek die daarmee gepaard gaat, de invloed van reizen en vervoer op het aanzien en de inrichting van Nederland, de manier van leven en het forenzen.
Ook Heemkundekring 'De Heerlyckheit Dongen' heeft dit thema opgepakt. In nummer 133 van De Wazerweijen staat een puzzelfietstocht van ongeveer 20 km beschreven. De heemkundekring heeft, in samenwerking met Gemeente Dongen, deze route langs het turf- en hooiverleden van Dongen, Vaart, 's Gravenmoer en Oosteind samengesteld. Zo komt men tijdens de tocht langs een speciale plaats waar vroeger een haven was om producten uit het dorp, met name turf, te verspreiden naar de afnemers. Meer over deze tocht leest u in dit artikel. Tevens vindt u hier een link naar de route in PDF, inclusief overzichtskaart. Op de website van de heemkundekring vindt u foto's van de tocht.

Alle jaargangen inclusief het lopende nummer van De Wazerweijen vindt u terug bij de Brabant-Collectie op niveau 0 van de Universiteitsbibliotheek.

Vindplaats: T 07457


donderdag 18 december 2014

Hommage aan Gaston Remery (1924-2014)

Op 29 november jl. overleed Gaston Remery op 90-jarige leeftijd in verpleeghuis Jan de Witkliniek te Bakel. Deze fotograaf, die Zuidoost-Brabant vastlegde zoals het was, werd geboren in Asten. Het vak leerde hij van Jef Simons en vanaf 1949 ging hij aan de slag. Hij werkte een aantal jaren bij Schulte en bij Princes te Helmond, maar ook in Breda en Boxmeer. Remery besloot voor zichzelf te beginnen en opende in 1957 een fotozaak in Eersel. Daar zat tot op dat moment geen fotograaf. Hij legde zich vooral toe op portretten (onder andere van communicantjes), pasfoto's en reportages (bruidsparen, religieuze plechtigheden, bedrijfsfotografie).
Communicantjes
© Gaston Remery / Brabant-Collectie, Tilburg University
Bruidspaar, Eersel
© Gaston Remery / Brabant-Collectie, Tilburg University
Tevens vervaardigde hij nieuwsfoto's voor Oost-Brabant en Eindhovens Dagblad. Op zijn fiets, en later op de brommer, trok hij door de Kempen om uiteenlopende gebeurtenissen vast te leggen. In 1989 ging hij met pensioen.
Gaston Remery, klaar om op pad te gaan
Maker onbekend
Hij is vooral bekend geworden door zijn opnames van het boeren- en religieuze leven. In 2002 verschenen bij Kempen Uitgevers twee fotoboeken van Remery, getiteld Platteland en dorpsleven en Rijk roomsch leven.
Ploegende boer. Someren, 1955
© Gaston Remery / Brabant-Collectie, Tilburg University
Inzegenen van wielrenners. Eersel, begin jaren '60
© Gaston Remery / Brabant-Collectie, Tilburg University
Voorjaar 2008 droeg Remery zijn gehele fotografische oeuvre in de vorm van albums, afdrukken, negatieven en bijbehorende documentatie over aan de Brabant-Collectie. Momenteel wordt er hard gewerkt aan een derde boek, Koppen van de Kempen en de Peel, zodat het grote publiek kennis kan maken van alle facetten van zijn bijzondere fotowerk. Daarnaast wordt zijn werk ontsloten en duurzaam geconserveerd. Op dit moment is de Collectie Gaston Remery nog niet toegankelijk en niet online raadpleegbaar.
Onbekende man
© Gaston Remery / Brabant-Collectie, Tilburg University
Mevr. Boerenkamp. Someren, ca. 1953-1955
© Gaston Remery / Brabant-Collectie, Tilburg University

woensdag 17 december 2014

Brabants aandeel in project Biblia Sacra

De afgelopen maanden hebben Mathieu Knops (boekhistoricus) en Nelly de Hommel-Steenbakkers (kunsthistorica) van het NWO-onderzoeksproject Biblia Sacra veel tijd besteed aan het bestuderen van een groot aantal bijbels uit de Brabant-Collectie en Theologie Collectie. Biblia Sacra is een elektronische bibliografie, waarmee gebruikers uitgebreide informatie (tekst en reproducties) over in de Nederlanden gedrukte bijbels, bijbelboeken en gedeeltes daarvan uit de periode 1477-1800 kunnen opvragen. Ook in andere landen gedrukte bijbels, die met grote waarschijnlijkheid voor de Nederlandse en Belgische markt bestemd waren, zijn opgenomen.

Onder de exemplaren uit onze verzamelingen die in Biblia Sacra zijn opgenomen, bevinden zich unieke exemplaren. Voorbeelden hiervan zijn:

  • Een Nederlandstalig Nieuw Testament uit 1563 van Claes vanden Wouwere met een zeventigtal illustraties;
  • Een Epistel- en Evangelieboek uit het eerste decennium van de 18e eeuw, gedrukt door de weduwe van Jan Scheffer met ongeveer vijftig illustraties;
  • Een gedeelte van het Oude Testament (de geschiedenis van David) uit 1784 van Adriaan Walpot met een aantal illustraties.
De evangelist Marcus met zijn symboolgestalte leeuw
Houtsnede
In: Dat gheheel nieuwe Testame[n]t ons Heeren Jesu Christi. Beschreve[n] door dat ingheven des heylighe[n] Gheests, vande[n] heylighen Apostelen en[de] Evangelisten, met grooter neersticheyt ghecorrigeert ende oversien. Hiet sijn by gesedt die Epistelen uut den ouden Testamente, diemen iaerlijcx houdt inder heyliger kercken.
Gheprent Thantwerpen: by Claes vanden Wouwere, [1563]
Vindplaats: CBC TFH A 3781
Zwaar gehavende titelpagina van unieke Brabantse druk
In: Evangelien, Ende Epistelen alsoo men die door 't geheele Jaer op alle Sondagen ende Heyligh-dagen in de H. Roomsche Kercke onderhoudt. Ghenomen uyt den lesten Roomschen Missael des H. Concilium van Trenten. Van Nieuws Oversien ende met groote neersticheydt ghecorrigheert, nae den Laetsten Roomschen Missael. s'Hertoghen-Bossche: By de Wed. van Jan Scheff. Boeck-druckersse woonende inde Kerck-straet in ’t Vergulde Missael, [1707].
Vindplaats: KOD 1707 'S HERT 1
Titelpagina
In: De Historie Van den Koning en Prophete David, Zo van zijn Leven en Wonderlijke Werken, en hoe Victorieuselijk hy tegen zijne Vyanden gestreden heeft.Te Dordrecht, Gedrukt by Adriaan Walpot en Zoon, Boek en Konstverkoopers op de Voorstraat over 't Stadhuys, 1784.
Vindplaats: TRE 044 E 28
Biblia Sacra geeft naast uitgebreide beschrijvingen veel voorbeelden van typografisch en iconografisch materiaal. Het biedt informatie over de bijbeledities en de individuele exemplaren, zoals de herkomst (provenance) en bindingen. 
Paul Slot, fotograaf van de Brabant-Collectie, heeft ruim 320 pagina's voor dit project gedigitaliseerd.

dinsdag 16 december 2014

Collectie Charles Dickens

De boeken en verhalen van Charles Dickens (1812-1870) zijn onlosmakelijk verbonden met de donkere dagen rond kerst. 

Wist u dat de universiteitsbibliotheek sinds 1981 in het bezit is van de Dickens-collectie van Godfried Bomans (1913-1971)? Deze collectie met ruim vijfhonderd onderdelen is de grootste buiten Groot-BrittanniĆ«. De verzameling bevat naast originele werken van Dickens en vertalingen hiervan ook literatuur over Dickens, literair-kritische studies, boeken over de 19e eeuw en naslagwerken. De bijbehorende catalogus (zie hieronder) wordt voorafgegaan door een inleiding en een Engelse summary. Bomans was een groot kenner van het werk van Charles Dickens. Hij had een belangrijk aandeel in de vertalingen van zijn werk, die in de jaren '50 in Prisma-pockets werden uitgegeven. Zijn plan om een biografie van Dickens te schrijven is echter nooit uitgevoerd. Wel richtte hij The Dickens Fellowship Haarlem Branch op. Zijn collectie Dickensiana bevat geen unica, maar is een goede afspiegeling van wat er over Dickens is geschreven.
Ex Libris met portret Ch. Dickens met datum en handtekening Godfried Bomans
In: Albert Johannsen, Phiz: illustrations from the novels of Charles Dickens
Chicago: University of Chicago Press, 1956
Vindplaats: CBM 609 C 24
De boekvertellingen van Dickens dragen - net als de werken van Anton Pieck - bij aan de Victoriaanse kerstsfeer zoals we die op kerstmarkten en bij andere activiteiten zien. Op het Dickensfestijn in Drunen bijvoorbeeld komen op zondagmiddag 21 december ruim 400 personages uit Dickens' verhalen tot leven. De voorzijde van onderstaand boek toont een aantal van de bekendste.
Kyd (Pseud. van J. Clayton Clark), The characters of Charles Dickens: pourtrayed in a series of original water colour sketches, London: Tuck & Sons, [188X]
Vindplaats: CBM 609 G 20
De waterverfschilderingen typeren de karakters die Dickens beschrijft in zijn boeken. Hieronder een voorbeeld van de koster, mr. Bumble, uit Oliver Twist (1838).
Mr. Bumble
Kyd
Aquarel
In: Kyd (Pseud. van J. Clayton Clark), The characters of Charles Dickens: pourtrayed in a series of original water colour sketches, London: Tuck & Sons, [188X]
Vindplaats: CBM 609 G 20
Ook het alom bekende boek A Christmas Carol ontbreekt niet.
Ch. Dickens; F.G. Kitton; E.Stock, The Christmas carol: a facsimile reproduction of the author's original manuscript, London: Elliot Stock, 1890
E. Allen Osborne, Facts about A Christmas Carol in Prose, London: The Bradley Press, 1937
Vindplaats: CBM 610 G 05 en CBM 610 F 71
Marley's Ghost
John Leech
Prent
in: Ch. Dickens; R. Douglas-Fairhurst, A Christmas Carol and other Christmas books
Oxford: Oxford University Press, 2006
Vindplaats: LA DICK 2008
Wilt u meer weten over deze collectie, vraag dan de Catalogus Dickens-collectie van Godried Bomans van J. Olsthoorn en J. Schoolmeesters aan.

Prijsband voor Monseigneur Sweens (1864-1945)

In de bibliotheek van de Theologische Faculteit Tilburg (TF) werd onlangs door Ton van der Meer, oud-medewerker van de TF en nu vrijwilliger bij de Brabant-Collectie, een prijsboek ontdekt. Dit boek is op 17 augustus 1880 uitgereikt aan Alexander Franciscus Maria Sweens uit Boxmeer.
Titelpagina
Vindplaats: CBC TFH B 8192
Het betreft een Nederlandse vertaling uit het Engels, getiteld Leerredenen over zedekundige onderwerpen (Leiden: J.W. van Leeuwen, 1869-1872, 2 delen in 1 band). Deze uitgave behoort tot de collectie van het Groot Seminarie te Haaren. Sinds 2006 is de TF-bibliotheek geĆÆntegreerd in de universiteitsbibliotheek. De oorspronkelijke auteur is kardinaal Nicholas Patrick Stephan Wiseman. De vertaling is van de hand van A.M.C. van Cooth (1840-1913), letterkundige priester en redacteur van tijdschrift De Katholiek.

De opdracht voorin het boek luidt (onderstreepte tekst in pen):

In Classe quartĆ” | ex unificentia | illustrissimi ac reverendissimi domini | Adriani Godschalk, | Dei et Apostolicae sedes gratia episcopi | Buscoducensis. | Praemissis per annum concertationibus | De Lingua Graeca, | inter 30 aemulos primo praemio meruit decorari ingenuus adolescens | Alexander Franciscus Maria Sweens, | ex Boxmeer. | In Seminario Sylva-Ducensi (1. Sect.) | Hac 17 Augusti 1880. | Quod testamur, | A. Kamp. Reg. | J.Alb.  van den Heuvel | Prof. |Inst. v. Doofst. te St. M.-Gestel.


Prijsopdracht
Vindplaats: CBC TFH B 8192
Sweens kreeg dit prijsboek, omdat hij van de 30 leerlingen aan het Klein Seminarie in Den Bosch de beste was in de Griekse taal. Bedoeld wordt echter het Klein Seminarie Beekvliet in Sint-Michielsgestel, dat in 2015 200 jaar bestaat. Namens de bisschop van Den Bosch, Adrianus Godschalk (1819-1892), werd de band in 1880 uitgereikt aan Sweens.


Alexander Sweens is op 25 april 1864 geboren in Boxmeer. In 1889 ontvangt hij zijn priesterwijding en in 1894 wordt hij tot professor benoemd aan het Klein Seminarie te Sint-Michielsgestel. Vijf jaar later krijgt hij een aanstelling als moraaltheoloog aan het Groot Seminarie in Haaren en in 1910 wordt hij pastoor van de parochie Sint Catharina in Den Bosch. Onder zijn leiding herbouwt architect Jan Stuyt deze kerk in de periode 1916-1917 in neoromaanse stijl. Maart 1921 wordt hij president van het Groot Seminarie in Haaren.


Op 14 augustus 1940 volgt eervol ontslag en vertrekt Sweens naar Tilburg, waar hij gaat wonen in Pension Mariƫngaarde. Hier slaat vier maanden na de bevrijding van Tilburg (oktober 1944) het noodlot toe. Op 2 februari 1945, even voor negen uur in de morgen, wordt de kapel van Mariƫngaarde waar Sweens de mis opdroeg, getroffen door een V1. Samen met hem sterven 21 mensen, waaronder veel kinderen.

Vindplaats: CBC TFH B 8192

maandag 15 december 2014

Kookboeken uit vroeger tijd

In deze tijd van het jaar worden in veel huishoudens de kookboeken uit de kast gehaald, op zoek naar mogelijke recepten voor het kerstdiner. Wist u dat de universiteitsbibliotheek ook fraaie, oude kookboeken in huis heeft?

Het eerste dat opvalt is de benaming van deze boeken. De 17e eeuwse uitgave De Verstandige Kock, Of Sorghvuldige Huyshoudster heeft als ondertitel:
beschrijvende hoe men op de beste / en bequamste manier allerhande Spijsen zal koken / stoven / braden / backen en bereyden; met de Saussen daer toe dienende: Seer dienstigh / en profijtelijck in alle huyshoudingen. Ook om veelderleye slagh van Taerten, en Pasteyen toe te stellen. Vermeerdert met de Hollandtse Slacht-tydt. Hier is noch achter by gevoeght / de Verstandige Confituurmaker, Onderwijsende / hoe men van veelderhande Vruchten / Wortelen / Bloemen / en Bladen / &cc. goede / en nutte Confituren zal konnen toemaken / en bewaren.
Het is duidelijk dat dit een kookboek met alledaagse recepten voor gegoede burgers is. De ingrediĆ«nten waren afkomstig van moestuin, boomgaard en visvijver. De 17e eeuwse maaltijd bestond uit een salade, een hoofdgerecht met vis, vlees of gevogelte, gebak en confituren. De gravure op de titelpagina toont een keukeninterieur waar men werkt aan de bereiding van een pastei of taart. Links op de achtergrond staat een grote stoofpan en in de schouw hangt het gebraad aan het spit. De mand met vis, en daarboven diverse wildsoorten hangend aan het plafond, brengen de kat op de voorgrond in verleiding.
Titelpagina
De Verstandige Kock, Of Sorghvuldige Huyshoudster, t'Amsterdam: bij Marcus Doornick, 1670
Vindplaats: CBC TFH A 12517
In: P. Nylandt, De medicyn-winckel, of Ervaren huys-houder: zijnde het III. deel van het Vermakelyck landt-leven. Onderwijsende, hoe men binnen en buyten de steden, heylsame medicijnen voor de gebreken van menschen en beesten, sal toe-maken en bereyden ... Als mede Den naerstigen byen-houder, t'Amsterdam: voor Marcus Doornick boeckverkooper op den Vygendam, in't Comptoir Inckt-vat, 1670
Vindplaats: CBC TFH A 12517

Circa vijftig jaar later is de benaming van het kookboek concreter. Dit 18e eeuwse boek is geschikt voor meer vermogende lieden, maar ook voor de burgerlijke tafel.
Titelpagina
Het Hollands, of Neederlands kook-boek; onderwysende hoe men alderhande soorten van spysen keurlyk en smakelyk sal bereiden ... Alsmeede een bysondere Bereiding van spysen, tot dienst der rooms-gesinden in de Vasten ..., Te Leyden: by Johannes du Vivie, 1724
Vindplaats: CBC TFH A 12505
Het bevat een lijst van spijzen, gerangschikt naar de getijden van het jaar. Zoals de titel al zegt, is het ook geschikt voor de roomsgezinden in de vastentijd. Het eerste deel behandelt het koken, stoven en braden van allerlei spijzen. Het volgende deel gaat over pasteien en gebak, en als toegift geeft de schrijver uitvoerige uitleg over de bereiding van suikerwerk, marmeladen, likeuren en welriekende wateren, poeders, zeep en olie.
R. Blokhuijsen fecit
Kopergravure
In: Het Hollands, of Neederlands kook-boek, Te Leyden: by Johannes du Vivie, 1724
Vindplaats: CBC TFH A 12505
Op bovenstaande prent is te zien hoe mannen, vrouwen en twee geestelijken, gezeten aan een ronde eettafel, van een goede maaltijd met varkenskop en vis genieten. Zij worden bediend door twee lieden. Een trap leidt naar de keuken, waar een bediende aan het werk is met gebraad. Links is een doorkijkje naar de fraai aangelegde tuin.

Onderstaande gravure uit De volmaakte Hollandsche keuken-meid [...] (1772) toont een keukeninterieur met drie meiden die aan het werk zijn. Dit werk vol praktische tips, is van de hand van een voorname mevrouw (zo is te lezen op de titelpagina). Zij geeft aan hoe in de zomer bier goed te houden is, hoe te zien is of vlees niet bedorven is en hoe een tafel ordelijk geschikt dient te worden. Het boek heeft zelfs een schematische weergave voor het plaatsen van de gerechten op tafel bij dertig of meer gasten.
Gravure
In: Eene voornaame mevrouwe, De volmaakte Hollandsche keuken-meid ..., Amsterdam, S. van Esveldt, 
1772
Vindplaats: CBC TFH A 12493
In Aanhangzel, van De volmaakte Hollandsche keuken-meid (1769) wordt de kunst van het voorsnijden en het vouwen van tafelgoed beschreven. Onderstaande prent verduidelijkt dit.
Tweede Plaat
Kopergravure
In: Aanhangzel, van De volmaakte Hollandsche keuken-meid. : Onderwyzende veelerhande zaaken, omtrent het toebereiden der spyzen, confituuren, en nagerechten ... Het inleggen van alles tegens de winter, en wat verder de slacht-tyd aangaat ... Als meede nog eenige zeer heilzaame huismiddelen ... Hier is in 't byzonder by gevoegt de kunst om allerhande tafel gerechten voor te snyden ... Nevens de wyze om allerhande tafel-goed konstig en cierlyk te vouwen, Amsterdam, S. van Esveldt,  1769
Vindplaats: CBC TFH A 12493
In het 19e eeuwse boekje Rijntje Biljardt, de door veeljarige ondervinding geleerde keukenmeid [...] deelt Rijntje haar ruim 15 jaar werkervaring als keukenmeid met de lezer. Zij heeft zelfs voor Z.M. Koning Willem I en in 1837 voor Kroonprinses Anna Paulowna gekookt.

Titelpagina
In: Rijntje Biljardt, de door veeljarige ondervinding geleerde keukenmeid: verzameling van onderrigtingen, hoe men het moet aanleggen, om op eene zuinige en smakelijke wijze in het huishouden gebruikelijke spijzen toe te bereiden, zoowel wat het koken, braden en stooven betreft, als het droogen en bereiden van confituren, enz., 's-Hertogenbosch, J.L. Scheefhals, [18..]
Vindplaats: TRE 48 B 29
De recepten van deze getalenteerde keukenmeid zijn vertaald naar hippe gerechten van nu in Rijntjes Keukengeheimen.  

U kunt bovengenoemde bijzondere kookboeken tijdens onze openingstijden inzien in de raadpleegruimte van de Brabant-Collectie.

dinsdag 9 december 2014

Wintervogels in de spotlights

Van 9 december 2014 tot en met 23 januari 2015 staan in onze beide vitrines de wintervogels centraal. Zoals de naam al zegt, verstaan we hieronder vogels die de wintermaanden in ons land doorbrengen. Doorgaans broeden zij niet of uiterst zelden in ons land. Ze komen in oktober, november aan en zijn rond maart, april weer vertrokken. Een groot aantal wintervogels verblijft met name in de kustgebieden. In onze vitrines ziet u de wintervogels die in dit jaargetijde ook in onze provincie vertoeven. Hieronder ziet u een selectie van het getoonde materiaal. Meer historisch beeldmateriaal kunt u bekijken in onze vitrines op niveau 0 en 1 van de Universiteitsbibliotheek. Voor informatie over de openingstijden klik hier.
Ruigpootbuizerd
In: J.F. Naumann e.a.: Naturgeschichte der Vƶgel

 Mitteleuropas/V (1899)
CBC TFK D 983/5
Wilde zwaan
In: J.F. Naumann: Naturgeschichte der Vƶgel
 Mitteleuropas (1902)
CBC TFK D 983/tab. 9A

Klapekster
In: C. Nozeman e.a.: Nederlandsche vogelen volgens

 hunne huishouding, aert en eigenschappen beschreeven (1789)
KOD 041 H 01

Pestvogel
In: C. Nozeman e.a.: Nederlandsche vogelen volgens

 hunne huishouding, aert en eigenschappen beschreeven (1797)
KOD 041 I 01

Kramsvogel
In: C. Nozeman e.a.: Nederlandsche vogelen volgens

 hunne  huishouding, aert en eigenschappen beschreeven (1770)
KOD 041 G 01

IJseend (boven) en Brilduiker (onder)
In: J.F. Naumann: Naturgeschichte der Vƶgel
 Mitteleuropas/X (1905)
CBC TFK D 983/10

vrijdag 5 december 2014

Gemene gronden


Stichting De Brabantse Boerderij, Brabants Heem en Het Groene Woud presenteerden vrijdag 21 november jl. tijdens de erfgoedbijeenkomst in de Gasthuishoeve te St. Oedenrode het nieuwe boek van Hein Vera: ... Dat men het goed van den ongeboornen niet mag verkoopen. De ondertitel verwijst naar de gemeenschappelijke gronden die landbouwers gezamenlijk in gebruik hadden om hun landbouwbedrijf van grondstoffen te voorzien. Hein Vera heeft zijn proefschrift uit 2011 voor deze publieksversie op verzoek van Ger van de Oetelaar van Stichting De Brabantse Boerderij herschreven. Het boek gaat over landschap en landbouw, rechten op woeste gronden en de betrokken organisaties, vanaf circa 1000 tot nu. De historie van het landschap rond de boerderijen in De Meierij is immers van even grote waarde als de boerderijen zelf. Voor deze publieksversie is het proefschrift ingekort en van illustraties voorzien. Al het historisch beeldmateriaal is afkomstig van de Brabant-Collectie. Emy Thorissen (conservator Brabant-Collectie) verzorgde de beeldredactie. De auteur overhandigde zijn eerste exemplaar aan Ruud Severijns, burgemeester van Oirschot.

Hoe ging de mens om met zijn directe leefomgeving in De Meierij, Maasland, Oisterwijk, Peelland, Kempenland en 's-Hertogenbosch? Wat was het effect van het optreden van de mens op het landschap? Wat waren daarbij de spelregels? En hoe was het organisatorisch geregeld? Iedere periode grijpen mens en landbouwer in op het landschap, telkens op een andere wijze. Problemen als zandverstuivingen, ontbossing en wateroverlast doen zich voor. Rond 's-Hertogenbosch bijvoorbeeld is in de periode 1200-1400 het echte, oude natuurbos in Deuteren verdwenen.
Brabants Dagblad (zie artikel van D. van der Meijden,19 november 2014) besteedde aandacht aan dit boek.

Vindplaats: BRA Q VERA 2014

maandag 1 december 2014

Een groot podium; 150 jaar amateurtoneel in Noord-Brabant


In dit ruim 500 pagina's tellende boek beschrijft Jan Smeets de ontwikkeling van het Brabantse amateurtoneel van 1848 tot 2000.
1848 is als begindatum gekozen, omdat toen (ook) het katholieke bevolkingsdeel van Nederland verenigingsrecht kreeg. Het eindjaar 2000 is tamelijk arbitrair gekozen, zo zegt Smeets in de inleiding. Het gaf hem wel de gelegenheid te kunnen eindigen met het Shakespearement in Zundert.
Het boek begint met het amateurtoneel voor 1848. Vervolgens komt de periode 1848-1940 aan bod, onder de titel "Toneel tussen kerk en kroeg". Vervolgens wordt de periode 1945-1965 besproken en het boek eindigt met het eigentijdse amateurtoneel in de periode 1965-2000.
In het boek is aandacht voor de notabelen die in de 2de helft van de 19e eeuw hun sociƫteiten oprichtten, voor de priesterstudenten die op de seminaries aan toneel deden, voor de invloed van de kerk, het repertoire, het openluchttoneel en de verenigingscultuur. Vanaf de zestiger jaren van de vorige eeuw raakte de kerk de grip op het toneelleven kwijt en dat maakte de weg vrij voor meer experimenten.

Jan Smeets was zelf ook zijn hele leven actief in de Brabantse toneelwereld. Hij schreef vele toneelstukken en was tot zijn pensionering consulent amateurtoneel bij de provincie.
Meer boeken over toneel en theater kunt u vinden in de rubriek BRA J


Vindplaats: BRA J3 SMEE 2014

maandag 3 november 2014

Tijdschrift: De Twee Kwartieren

De Twee Kwartieren is het kwartaalblad van de afdeling Kempen- en Peelland van de Nederlandse Genealogische Vereniging. Maart 2014 is men deze naam gaan hanteren; de voorafgaande 22 jaar werd de uitgave het Mededelingenblad genoemd. De naam verwijst naar het feit dat Kempen- en Peelland twee van de vier kwartieren waren van de voormalige Meijerij van 's-Hertogenbosch, dat op zijn beurt weer onderdeel uitmaakte van het Hertogdom Brabant.
Het genealogisch tijdschrift verschijnt onder redactie en wil zowel leerzaam als onderhoudend zijn. De artikelen zijn voor iedereen toegankelijk en zeer leesbaar. Tevens biedt het blad auteurs de mogelijkheid eigen onderzoeksgegevens te publiceren.

In het tijdschrift staan overzichten en inhoudelijke verslagen van bijeenkomsten van de afdelingsvergaderingen. Daarnaast staan het cursusaanbod en geplande excursies vermeld. Ook kent het blad enkele vaste rubrieken, zoals: "Het fotobidprentje van ...", "Bijzondere beroepen" en "Voor u gelezen" (over genealogische afdelingsbladen). In het septembernummer van dit jaar (jaargang 22, nr. 3) staat onder andere een artikel over de tabaksteelt in Utrecht, Gelderland en Zeeland. De verwerking van de tabak tot sigaren vond met name in Noord-Brabant plaats.

Een groot aantal nummers is online te lezen. U vindt alle jaargangen van dit tijdschrift bij de Brabant-Collectie op niveau 0 van de Universiteitsbibliotheek. De artikelen zijn opgenomen in de Brabant-Databank.

Vindplaats: T 10780

vrijdag 17 oktober 2014

Brabantse belegeringen in de Gouden Eeuw

In het kader van de Maand van de Geschiedenis, met dit jaar het thema Vriend & Vijand, organiseert de Brabant-Collectie vanuit de invalshoek vijand in de maand oktober de mini-expositie Brabantse belegeringen in de Gouden Eeuw.
In de eerste helft van de zeventiende eeuw woedde in Brabant de eindstrijd van de Tachtigjarige oorlog of Opstand (1568-1648). Maurits van Oranje (1567-1625), zoon van Willem van Oranje, wilde de gewesten onder Spaans bestuur veroveren. Noord-Brabant werd hiermee een oorlogszone. Dit droeg bij aan de armoede. Steden werden zwaar versterkte vestingen en het godsdienstig leven werd door de veroveringen steeds verstoord. Bij de hervatting van de gevechten na het Bestand zijn er in Brabant vier belangrijke belegeringen, namelijk in Bergen op Zoom (1622), Breda (1624-1625), ’s-Hertogenbosch (1629) en wederom in Breda (1637).

Bergen op Zoom 1622

Bergen op Zoom, belegerd door Spinola
kopergravure
Vindplaats: B 46.2 / 1622 (9)
De Spanjaarden belegerden in 1622 onder leiding van de Italiaanse veldheer Ambrogio Spinola (1569-1630) Bergen op Zoom bijna negentig dagen. Spinola kreeg in eerste instantie hulp van katholieke inwoners, later deden protestanten de poorten van de stad weer dicht. Afleidingsmanoeuvres van Spinola hadden geen succes. Het verlies aan manschappen aan de Spaanse kant was groot. Bergen op Zoom hield stand, mede door beschietingen en bevoorrading vanuit zee. Maurits van Oranje ontzette de stad en behaalde daarmee een Staatse overwinning.
Titelpagina 
Uit: Spinola, Raet-Slach ende ghespreck, tusschen Isabella Hertoginne van Brabandt, Infante van Spangien, met den Marquis Ambrosio Spinola, over den inval by ... Prins Heyndrick in Brabant over den Deemer ghedaen: met het discours vant belegh voor Berghen op Zoom ... 
Tot Rotterdam: by Ian Ianssz, 1622
Vindplaats: KOD 030 A 82
Breda 1624-1625 
Twee jaar later belegerde Spinola gedurende elf maanden Breda. Eerherstel voor het verlies van Bergen op Zoom en ook het gezichtsverlies door de list met het turfschip in Breda (1590) speelden hierin een rol. De ligging van Breda als sleutel van Holland was ook een reden voor de belegering. Op onderstaande prent ziet u hoe de stad beschoten wordt vanuit het Spaanse kamp waar brand is gesticht.
Nieuwskaart
Beschreibung deĪ² angerichten Brands im Spanischen Laeger durch ein Stadischen Ingenieur
kopergravure
Vindplaats: B 83 / 1624-1625 (19)
Maurits en later Frederik Hendrik (1584-1647) probeerden de bevoorrading van de Spanjaarden te verstoren en de stad te ontzetten. Echter, zonder succes. De Spanjaarden namen op 2 juni 1625 Breda in. Op zee veroverde Piet Hein in 1628 door kaping de Spaanse zilvervloot. 

’s-Hertogenbosch 1629
Deze grote tegenaanval van de Staatsen onder leiding van Frederik Hendrik op de Spanjaarden was mogelijk door gelden van de Zilvervloot. De strategische ligging van de stad met de bijnaam ‘moerasdraak’ was van belang. Frederik Hendrik liet twee dijken aanleggen van bijna twee meter hoogte, de buitenste voor aanvallen van buitenaf (circumvallatielinie); de binnenste voor aanvallen richting stad (contravallatielinie). Watermolens zorgden voor drooglegging van het ter verdediging onder water gezette gebied. Na de insluiting volgde de tweede fase, de aanval op de stad. Hendrik van den Bergh (1573-1638), commandant van het Spaanse leger, deed nog een poging het Staatse leger weg te lokken naar de Veluwe, maar op 14 september 1629 volgde de overgave. 
Deze breuk met de rest van het hertogdom Brabant bleef bestaan. De openlijke beleving van het katholicisme was niet meer toegestaan. 
Hieronder ziet u de uittocht van het Bossche garnizoen drie dagen na de overgave met daarbij ook  Anthonie Schetz van Grobbendonck, gouverneur van de stad en zijn zoon.
Detail van strook ‘Den Gantschen Tocht’ onder nieuwskaart:  
'S HERTOGENBOSCH | belegert door syn Excellentie Frederick | Hendrick Prince van Orangien, Grave | van Nassou etc. den eersten May 1629.| La Ville de BOL-DUC assiegee | par son Excellentie Frederick Henri Prince | d'Orange Conte de Nassau etc. Le | premier jour de Maij l'an 1629. Verbetert | ende van nieus uijt gege= |ven in December 1629. / Tot Amsterdam by Claes Janss. Visscher inde Kalverstraat in de Visscher in 't jaer 1629
kopergravure
Vindplaats: H 55 / 1629 (31)
Breda 1637
Breda was twaalf jaar in Spaanse handen. De eerste aanval op de stad vond plaats onder leiding van Hendrik Casimir I van Nassau Dietz (1612-1640). Vanwege het beleg door Frederik Hendrik in de trant van dat van ’s-Hertogenbosch viel Breda na drie maanden opnieuw in Staatse handen. Feitelijk had men daardoor de controle over het gebied ten zuiden van de grote rivieren. Bij de Vrede van MĆ¼nster werd dit grondgebied dan ook toegevoegd aan dat van de Republiek, maar zonder de status van een zelfstandig gewest. 
'T in nemen van Breda
kopergravure
Vindplaats: B 83 / 1637 (19)
De expositie is tot en met vrijdag 31 oktober 2014 te zien tijdens openingstijden van de bibliotheek.

dinsdag 7 oktober 2014

Herinneringsalbum Van Neerven

Soms heeft de melding van een aanwinst in onze nieuwsbrief een volgende aanwinst tot gevolg. Via een particulier heeft de Brabant-Collectie medio september het herinneringsalbum van J.G. van Neerven (1894-1970, voorzitter van de Eindhovense middenstandsvereniging) verworven.

Als blijk van waardering ontving de scheidende voorzitter Van Neerven op 15 februari 1933 - naast een erelidmaatschap - dit album van het bestuur en de leden van de afdeling Eindhoven van de Nederlandse R.K. Middenstandsbond. De reden van zijn vertrek was niet pensionering, maar dat zijn werk als accountant hem boven het hoofd was gegroeid. Hij werd opgevolgd door dhr. J.A.P. Cornelisse (leider van accountantskantoor W. Kreukniet).

De moderne, fraai rood marokijnen band is op de voorkant voorzien van een soort logo [van de Middenstandsbond], een monogram met de gouden letters RKME. Dezelfde preeg bevindt zich ook op de speciaal op maat gemaakte kartonnen doos voor dit album. 
Op de achterkant staat de maker van de boekband vermeld: Firma Wed. J. van der Heijden, Eindhoven. Stralen in rood en paars potlood zijn te zien op de sierpapieren schutbladen. De bladen zijn met de hand ingenaaid.

Dit rijk gedecoreerde huldeboek in schoonschrift is een pastische van een middeleeuws handschrift: ontworpen en uitgevoerd door Harry Hoppenbrouwers. Bekend van de maker is, dat Harry (Hendrikus Bartholomeus Theodorus Maria)  Hoppenbrouwers op 6 januari 1900 te Eindhoven werd geboren. Hij was onderwijzer lager onderwijs en later tekenleraar aan de ambachtsschool in Helmond. Hij overleed op 13 december 1977 te Son.

Het is geschreven met pen en inkt, ingekleurd met penseel en opgehoogd in goud. Het album bestaat uit 11 bladen (gescheiden door vloeibladen) en meet 25,8 x 31 cm. Een vignet met de initialen van de voorzitter wordt op het eerste blad getoond.Het tweede blad is de titelpagina, waarop de opdracht begint, geheel bewerkt naar oude handschriften door Hoppenbrouwers met eigen ontworpen kapitalen en versieringsmotieven (o.a. flora, fauna en wapens). In het rood/blauwe initiaal M zien we de ‘skyline’ van Eindhoven Centrum. Duidelijk herkenbaar zijn de Sint Catharinakerk, het stadhuis op de markt en de torens van de vele fabrieken.


Titelpagina met opdracht
Vindplaats: KHS D 204
Gevolgd door de tekstpagina’s 3 tot 7. Hierin wordt alle lof toegezwaaid voor al het goede dat Van Neerven heeft gedaan voor de Nederlandsche R.K. Middenstandsbond in het algemeen en voor de afdeling Eindhoven in het bijzonder. (NB: In 1933 bedroeg het ledenaantal 409 en 10 vakgroepen). Alle bestuursleden ondertekenden deze huldeblijk:


Pagina 7 met handtekeningen van de bestuursleden
Vindplaats: KHS D 204
De laatste 4 pagina’s bevatten foto’s. De drie foto’s van het bestuur van binnenstad Eindhoven (soms ook met enkele leden) zijn vervaardigd door fotograaf en tevens bestuurslid A.M. van der Heijden. 

Op onderstaande foto zien we de leden van overkoepelende afdeling Groot-Eindhoven, maar ook anderen, zoals de burgemeester en voorzitter van de Kamer van Koophandel, genomen door Moussault en Moussault (oftewel R.K. Persbureau Het Zuiden te ‘s-Hertogenbosch). Te zien zijn: 
Staand van links naar rechts: C. Jolie (met bril), G. Bannenberg (slager), J. van Gorp, J. van Hout, onbekend (2x), P. Laurey, onbekend, Kok, J. van der Heijden (fotograaf), L. Martin, C. de Haan, onbekend, De Haan.
Zittend van links naar rechts: B. Hoppenbrouwers (vice-voorzitter en drogist), kapelaan G. Hamers, Cl. Schellens (voorzitter van de Kamer van Koophandel en textielfabrikant) , Mr. Jurgens (secretaris en jurist), A. Verdijk (burgemeester), J.G. van Neerven (voorzitter), onbekende kapelaan, kapelaan J. Willenborg (geestelijk adviseur), onbekend, P. Beelen, onbekend.

Pagina 10: Leden van de overkoepelende afdeling Groot-Eindhoven
Moussault en Moussault, 's-Hertogenbosch
Foto (Ontwikkelgelatinezilverdruk)
Vindplaats: KHS D 204

Noord-Brabant 40-45

Het toegenomen belang dat aan beeld wordt gehecht en de aandacht voor wat gewone mensen in de Tweede Wereldoorlog is overkomen, hebben ertoe geleid dat uitgeverij WBooks in Zwolle een reeks boeken uitbrengt over de lokale en regionale geschiedenis van Nederland in de Tweede Wereldoorlog. Noord-Brabant 40-45 van auteur Jan van Oudheusden vertelt het verhaal van onze provincie. 

In 2014 is het exact zeventig jaar geleden dat de provincie Noord-Brabant grotendeels bevrijd werd van de Duitse bezetting. Bij deze gelegenheid verschijnt dit bijzondere fotoboek, waarin voor het eerst een alomvattend beeld wordt gegeven van de oorlogsjaren in deze provincie. De indeling van het boek is chronologisch en tegelijk thematisch: Dreiging,Overval, Bezetting,Collaboratie, Vervolging en verzet, Stormachtige herfst, Eindelijk vrij en Tussen vrijheid en vrede.

Het boek bevat een beeldverslag van de ervaringen van gewone Brabantse mensen en de gebeurtenissen die ze hebben ondergaan. Het biedt een overzicht van de oorlog, bezetting en bevrijding in Noord-Brabant als geheel. Dit verhaal van Brabant in oorlog en bezetting wordt verteld aan de hand van ruim 175 foto’s. Deze zijn gemaakt zowel door amateurs, beroepsfotografen en fotopersbureau's als door Duitse militairen en geallieerde legerfotografen.
Bij de selectie van de beelden is gestreefd naar een zo mogelijk evenwichtige verdeling over de gehele provincie, maar de belangrijkste overweging is toch de emotie geweest.
In vogelvlucht ontstaat een beeld van oorlog, bezetting en bevrijding met daarbij specifieke aandacht voor elementen die eigen zijn aan de Brabantse situatie, namelijk dat het zwaartepunt van de Duitse aanval in de meidagen in Brabant lag; dat de vervolging en de onderdrukking zich manifesteerden in een concentratiekamp op Brabantse bodem; dat Brabant in 1944 bevrijd werd in een hevige en langdurige strijd; en dat de Brabanders vervolgens een half jaar lang leefden in een merkwaardige schemerzone tussen vrijheid en vrede.

Met een selectie van 45 foto's is een fototentoonstelling ingericht in het Oorlogsmuseum Overloon. Deze expositie kunt u bekijken t/m 17 mei 2015.

Vindplaats: BRA N3 OUDH 2014 (nog in bestelling)