Over mij

Mijn foto
De Brabant-Collectie is in 1837 in 's-Hertogenbosch opgericht door het Provinciaal Genootschap van Kunsten en Wetenschappen in Noord-Brabant en wordt sinds 1986 beheerd door de bibliotheek van de Universiteit van Tilburg

maandag 28 juli 2014

Oude glorie van de Bergeijkse sigaar en spiritus

Ooit telde ieder dorp in de Kempen een of meerdere sigarenfabrieken. De ontwikkeling van huisnijverheid naar fabrieksmatige productie van sigaren, en daarmee de veranderingen op sociaal-economisch gebied, hebben hun sporen achtergelaten. Zo ook in Bergeijk.

Na jarenlang speurwerk verscheen dit voorjaar het nieuwe boek van de 81-jarige heemkundige Johan Biemans. Het vertelt de geschiedenis van de tientallen sigarenfabriekjes in Bergeijk vanaf 1866. Op basis van archiefmateriaal en gesprekken met oud-medewerkers en familieleden komen achtereenvolgens aan bod: het komen en gaan van de fabriekjes, het leven van de patroons en hun personeel, de rol van de kerk, de Tabaksbewerkersbond en de staking van 1903.

De betekenis van de fabriekjes bleef niet beperkt tot de sigarenproductie. De fabrikanten drukten met toneelvereniging en fanfare ook hun stempel op het verenigingsleven van het dorp. De sigarenmakers organiseerden zich vanaf begin twintigste eeuw langzaam in de Tabaksbewerkersbond, onder leiding van kapelaan en pastoor. De staking van 1903 bij de sigarenfabriek van Fried Aarts werd zelfs landelijk bekend en ondersteund. De bijgevoegde CD bevat extra documentaires over met name genoemde vakbond.

Meer literatuur over de sigarenindustrie kunt u vinden in de rubriek BRA V.

Vindplaats: BRA V3 BIEM 2014

maandag 14 juli 2014

Tijdschrift: Tussentijds

Tussentijds is het tijdschrift van Stichting De Werkende Mens, de historische kring voor Oss en omgeving. De stichting is in 1993 opgericht en ontstaan uit een groep geïnteresseerden die in het begin voornamelijk het boeiende en rijke industriële verleden van Oss in beeld wilden brengen. Zo zijn in Oss de eerste margarinefabrieken ter wereld opgericht (Jurgens in 1871, Van den Bergh in 1872). Ook grote bedrijven als tapijtfabriek Bergoss, de vleesfabrieken Zwan en UNOX, en de multinational Organon zijn in Oss begonnen. Vanwege het belangrijke industriële verleden van de stad heeft de stichting gekozen voor de naam De Werkende Mens.

Spoedig is men ook aandacht aan andere historische onderwerpen gaan besteden, want Oss heeft zeer oude wortels. Opgravingen hebben aangetoond dat de plaats al vanaf ca. 2.200 jaar v. Chr. continu bewoond is. Het grootste Vorstengraf van Nederland is hier teruggevonden. Momenteel staan in het tijdschrift Tussentijds verhalen en wetenswaardigheden over heden en verleden van Oss e.o., evenals verslagen van de excursies die ieder jaar gemaakt worden.
Van 1995 tot 1996 droeg deze periodiek dezelfde naam als de stichting; in 1997 is de naam veranderd in Tussentijds. Het tijdschrift verschijnt twee keer per jaar in een oplage va 250 exemplaren. Donateurs krijgen het blad toegestuurd. De PDF-versies zijn online te raadplegen.

Vindplaats: T 09733

woensdag 9 juli 2014

Zomerexpositie Vlinders

De Brabant-Collectie beheert een rijke en gevarieerde verzameling. Wist u dat wij bijvoorbeeld veel natuurhistorische werken bezitten? Met deze fraaie plaatwerken is een bijzondere expositie ingericht met als zomers thema: Dag- en nachtvlinders. 
'Animalia' uit: G.W. Knorr e.a., Deliciae naturae selectae, of Uitgeleezen kabinet van natuurlyke zeldzaamheden: welke de drie ryken der natuur aanbieden, Dordrecht: Abraham Blussé en zoon, 1771. Vindplaats: KOD 40 C 01/1
Juist in de beginperiode was de collectie van het Provinciaal Genootschap van Kunsten en Wetenschappen in Noord-Brabant zeer algemeen van aard. Naast Brabantica werden naslagwerken van de meest uiteenlopende onderwerpen bijeengebracht. Hieronder bevonden zich prachtige atlassen en platenboeken over vogels, kruiden, medicinale planten, insecten en rariteitenverzamelingen. Hoe en wanneer specifiek deze natuurhistorische werken in de Brabant-Collectie zijn gekomen is niet duidelijk. Misschien zijn ze door het Genootschap aangekocht na de dood van Hendrik Palier in 1853 of zijn ze via leden van het Genootschap in de collectie gekomen. Na 1900 werd er alleen nog maar Brabantica geacquireerd.

Een kleiner deel van de getoonde insectenboeken in de zomerexpositie komt uit de Kapucijnen-collectie. Doordat deze Minderbroeders als praktische zielzorgers op allerlei gebied actief waren, bevat hun bibliotheek ook boeken over geneeskrachtige kruiden en werken over flora en fauna. Sinds 2006 beheert de Brabant-Collectie deze bijzondere collectie. 

Blikvanger van de expositie is een vlinderprent uit deel IV van de Thesaurus van de Amsterdamse apotheker Albertus Seba (1665-1736). In deze rijk geïllustreerde Thesaurus beschrijft Seba zijn uitgebreide verzameling rariteiten. Eerder verkocht hij zijn grote verzameling met o.a. schelpen, dieren op sterk water en Europese insecten aan tsaar Peter de Grote (1672-1725). Over deze Hollandse inbreng in de Kunstkamer van Peter de Grote is in 2006 een proefschrift verschenen.
Titelpagina van A.Seba e.a., Locupletissimi rerum naturalium thesauri accurata descriptio, et iconibus artificiosissimis expressio, per universam physices historiam opus, cui in hoc rerum genere, nullum par exstitit ex toto terrarum orbe collegit, Amstelaedami: apud Janssonio-Waesbergios, & J. Wetstenium, & Gul. Smith, 1734-1765. Tome IV
Vindplaats: KOD 037 D 01
Hieronder ziet u het rechterdeel van een prent met verschillende vlinders uit de latere verzameling van Seba. Deel I en II van de beschrijving van zijn schatkamer verschenen in 1734 en 1736. Na zijn dood in 1758 verscheen deel III en het laatste deel van de Thesaurus verscheen in 1765. De collectie zelf is in 1752 geveild en verspreid geraakt.   

In: Seba. Tabula XLVI, rechterdeel
Vindplaats: KOD 037 D 01
Tot de geleerden die het rariteitenkabinet van Seba bezochten behoorde onder andere de bekende bioloog Linnaeus. Dat de collectie van Seba van groot belang was en een rol heeft gespeeld bij Linnaeus' systematische beschrijving van de planten- en dierenwereld staat buiten kijf.
Titelpagina, Natuurlyke historie of uitvoerige beschryving der dieren, planten en mineraalen, volgens het samenstel van den heer Linnæus. Met naauwkeurige afbeeldingen. Eerste deels, elfde stuk. Vervolg der insekten. Amsterdam: De Erven F. Houttuyn, 1767
Vindplaats: TRE R 0007/11
Hieronder een prent uit bovenstaand werk, waarop te zien is hoe een rups bij de laatste vervelling verandert in een pop. Zodra de metamorfose naar vlinder in de pop voltooid is, vliegt deze uit.
In: Linnaeus. Plaat LXXXV
Vindplaats: TRE R 0007/11
Prominent in beeld in de expositie zijn de belangrijke 18e-eeuwse studies van Rösel van Rosenhof (1705-1759).
 Titelpagina van A.J. Rösel von Rosenhof e.a., De natuurlyke historie der insecten: voorzien met naar 't leven getekende en gekoleurde plaaten, Haarlem en Amsterdam: By C.H. Bohn en H. de Wit, [1783]. Vindplaats: KOD 25 D 01/5
Nooit eerder is de natuur zo realistisch en natuurgetrouw weergegeven als in zijn Insecten-Belustigungen (1746-1768), waarvan de Brabant-Collectie een Nederlandse editie bezit. Op de illustratie voorafgaande aan de titelpagina is te zien hoe Rösels scholing als miniatuurschilder hem hierbij van pas kwam. Na zijn dood zette zijn schoonzoon Christian Kleemann (1735-1789) zijn werk voort.
  In:  A.J. Rösel von Rosenhof. Illustratie voorafgaand aan de titelpagina 
Vindplaats: KOD 25 D 01/5

   In: A.J. Rösel von Rosenhof. Tabula XLII 
Vindplaats: KOD 25 D 01/5
Bij de bovenstaande afbeelding van een dagvlinder is goed te zien hoe geweldig Rösel kleur en vorm van insekten beheerste. De getoonde dagvlinders betreffen twee soorten van de weerschijnvlinder, opgenomen omwille van hun schoonheid. Figuur 1 en 2 uit bovenstaande afbeelding tonen een wat donkerdere soort, figuur 3 en 4 zijn helderder. 

Rösel van Rosenhof heeft een belangrijke bijdrage geleverd aan de entomologie, de studie van insecten. Zijn werk is zowel wetenschappelijk als kunstzinnig van betekenis. Wilt u meer weten over vlinders, kijk dan eens op de website van de Vlinderstichting en op Vlindernet.

Tot en met vrijdag 25 juli 2014 kunt u de vlinderprenten in de vitrine op niveau 1 en 0 in de bibliotheek van Tilburg University met eigen ogen aanschouwen. U bent van harte welkom tijdens openingstijden.

vrijdag 4 juli 2014

Album W.J.P. van Oppenraaij

Bij veiling 339 van Burgersdijk & Niermans te Leiden (13-14 mei 2014) heeft de Brabant-Collectie het winnende bod uitgebracht op nummer 1165, een in fraai rood marokijn gestoken band van een hulde aan schoolopziener W.J.P. van Oppenraaij (Bemmel, 1847 - Oisterwijk, 1930). 
De rood marokijnen band van het album
Vindplaats: KHS D 202
De titel van het handschrift luidt: Hulde van het onderwijzend personeel in het district Tilburg [aan] den hooggeschatten Heer Schoolopziener W.J.P. v. Oppenraaij aangeboden, in dankbaar herdenken der 25 jaren van belangelooze toewijding aan het onderwijs in zijn District. (Tilburg?), 1905. 
Titelblad
Vindplaats: KHS D 202
Hoewel het lijkt op een voorbedrukt huldeboek dat moest worden ingevuld, is het in werkelijkheid een in schoonschrift uitgevoerd album. Het is geschreven met pen en inkt, ingekleurd met penseel en opgehoogd in goud. Het boek omvat 37 pagina’s en meet 30,5 x 24,4 cm.
Het is een uitbundig en met uiterste precisie in een quasi middeleeuwse stijl uitgevoerd album. Het viert de vijfentwintigjarige carrière van W.J.P. van Oppenraaij als schoolopzichter in de districten Tilburg, Heusden, Waalwijk en Oirschot. De maker van het album is onbekend.
Pagina met foto en geboortedatum van W.J.P. van Oppenraaij
Vindplaats: KHS D 202
Het album heeft een rijk versierde titelpagina, gevolgd door een pagina met een opgeplakte ovale foto van de heer Van Oppenraaij in een medaillon, zijn monogram en de vermelding van zijn geboortedatum. Op de achtereenvolgende pagina's lezen we "Arrondissement Tilburg" (titel plus namen van de onderwijzenden, omvang 6 p.), "Arrondissement Heusden" (idem), "Arrondissement Waalwijk" (idem, omvang 7 p.), "Arrondissement Oirschot" (idem, omvang 4 p.). Op de laatste pagina staat het Nederlandse wapenschild. Allerlei scholen in de genoemde districten worden vermeld in het handschrift.
Titelblad bij Arrondissement Tilburg
Vindplaats: KHS D 202
Namen van de onderwijzenden in Oisterwijk en een deel van de onderwijzenden in Tilburg
Vindplaats: KHS D 202
Bij het album zijn vier losse gekalligrafeerde bladen gevoegd die betrekking hebben op hoogtepunten uit de carrière van Van Oppenraaij in 1905 (2x), 1912 (1x) en 1920 (een groot gevouwen gekalligrafeerd blad gemaakt ter viering van de pensionering van Van Oppenraaij).
Een van de vier los bij het album gevoegde bladen
Vindplaats: KHS D 202 

donderdag 3 juli 2014

De Eerste Wereldoorlog

De Brabant-Collectie heeft interessante aanwinsten verworven op het terrein van de Eerste Wereldoorlog.

Allereerst een schetsboek met veilingnummer 3911 op veiling 60 van Bubb Kuyper in Haarlem.
M.J. van Doorn, Oorlog Schetsboek, Breda, 1916
Vindplaats: KHS D 203 
Dit schetsboek is van de hand van Martinus Jacob (Tinus) van Doorn (Padang, Sumatra 1905 - Ukkel, België 1940). Tinus is in 1913 met zijn ouders vanuit Nederlands-Indië naar Breda gekomen. Al op school begint hij schetsen van de Eerste Wereldoorlog en dieren te maken. Op de H.B.S. is Tinus leerling van Anton Wirtz (1872-1945). Op ongeveer elfjarige leeftijd maakt hij dit schetsboek. Het bevat negen potloodtekeningen in een losse ringband. Zeven tekeningen zijn scènes uit de Eerste Wereldoorlog. Alle schetsen hebben een titel en zijn - op één na - gesigneerd en gedateerd (1916). Het formaat van de schetsen is 16 x 23,8 cm.

Gesneuvelde Oostenrijkers
M.J. van Doorn

potloodtekening, 1916
Vindplaats: KHS D 203
Duitsche stelling
 M.J. van Doorn

potloodtekening,1916
Vindplaats: KHS D 203
Een gevecht tot het einde tusschen een Duitsch en Engelsch schip
M.J. van Doorn
potloodtkening, 1916
Vindplaats: KHS D 203
De tekenaar van dit schetsboek groeit uit tot een niet onverdienstelijk kunstenaar met een goed gevoel voor kleur. Hij begint zijn tekenopleiding aan de Akademie van Beeldende Kunsten in Den Haag. Exposities van zijn schilderijen en grafiek zijn een succes. In 1932 hangt zijn werk in het Stedelijk Museum van Amsterdam. Ook legt hij zich toe op decoratief werk en boekillustratie (o.a. voor Antoon Coolen). In 1938 verhuist Tinus van Doorn met zijn vrouw Annie (Akkie) Vermeulen vanuit de Achterhoek naar Ukkel (België). De oorlogsdreiging valt hen zwaar. Op de dag dat de Duitsers Brussel bezetten, maken hij en zijn vrouw een einde aan hun leven. Hij laat een oeuvre na van circa 150 schilderijen, 400 tekeningen en linosnedes en een vijftiental beelden.

De tweede aanwinst betreft een prentbriefkaart van de Waalrese fotograaf Jan Bijnen (1874-1959), wiens fotocollectie de Brabant-Collectie beheert. Het glasnegatief met het woonhuis aan de Stationstraat was reeds in ons bezit, maar niet de ansicht.
Groete uit Waalre
Fotograaf: Jan Bijnen / © 
Brabant-Collectie
Prentbriefkaart
Vindplaats: pbk-JB WO1 Waal (1)
 
In een eerder blogbericht van 19 april 2013 toonden we een foto van dezelfde woning en haar bewoners. Waarschijnlijk was de familie van Moorsel de eerste bewoner, maar rond 1920 of iets eerder betrok de familie Verhoeven dit pand.
Achterzijde prentbriefkaart
Deze prentbriefkaart, voorzien van het poststempel Waalre d.d. 24 september 1914, is aan het begin van de Eerste Wereldoorlog verzonden aan een militair (zie rechter bovenhoek) en wel aan: Den Heer L.H. Obers, Wielrijders Korps, 42. Landweer Batteljon, 1ste Comp., Eindhoven.

De volgende tekst staat erbij geschreven:
Beste Henri, 
Hartelijk dank voor Uwe mooie kaarten en 
daarvoor komen wij met ons vijven U een groet terug
brengen Zoo Als U op de 
anzicht ziet. U moet maar 
eens kijken of U ons nog 
kent. Want wij zijn daar-
op nog niet zoo groot als 
Zondag. U moet nog 
maar eens overkomen als 
U vrije hebt. Als U uit 
Eindhoven moet vertrekken
laat het ons dan weten. Vele 
groeten van de familie Steyvers,
maar vooral van Stephanie van Moorsel. 
U moet soo nouw maar niet kijken want ik heb lelijk geschreven.

Meer prentbriefkaarten uit de Brabant-Collectie over dit onderwerp zijn te zien in het beeldverhaal in het juninummer van het tijdschrift In Brabant: zie het artikel 'De Eerste Wereldoorlog. Beelden van een vreemde strijd'.

dinsdag 1 juli 2014

Jurering Gildedag Kring Kempenland

Zondag 1 juni jl. vond de drukbezochte 72e Kringgildedag 2014 plaats in Soerendonk. Het St. Jansgilde organiseerde ditmaal de jaarlijkse terugkerende ontmoeting van schuttersgilden uit de regio Kempenland. Het feestterrein was gelegen op Cranendonck aan de Van Sevenbornlaan. 

Traditiegetrouw begon het festijn voor de middag met de Eucharistieviering en de koffietafel. Aansluitend werd door het gemeentebestuur de erewijn aangeboden aan de overheden van de gilden. Om 13.00 uur volgde de kleurrijke optocht door de versierde straten met de vlag ‘Zurik’. De jury beoordeelde maar liefst 51 afzonderlijke gilden, niet alleen op het gebied van kleurencombinatie, orde en gaan, maar ook op de algemene indruk. Het St. Jan Baptista uit Leenderstrijp ging er met de eerste prijs vandoor, terwijl het St. Martinusgilde uit Waalre als beste de levende patroonheilige uitbeeldde.

Het hoogtepunt tijdens van deze dag was de massale opmars van ruim 2.000 gildebroeders en - zusters, voorafgegaan door 9 standaardruiters en de tamboers, gevolgd door hoofdvaandels, keizers, koningen en koninginnen, zilverdragers, overheden, andere leden van de gilden en vendeliers. Na de officiële opening bij de eretribune en de gezamenlijke vendelhulde, gingen zowel diverse individuele als groepswedstrijden van start, zoals trommen, bazuinblazen, vendelen, standaardrijden en schieten.

De feestelijke opmars met op de voorgrond het Gilde St. Joris en St. Barbara Maarheeze

Ongeveer 35 gilden presenteerden hun verschillende gildeattributen in een aparte tentoonstellingstent. De juryleden beoordeelden de beste presentatie, het jongste koningsschild, het mooiste koningsvest, vaandel, koningsvogel, hoofdmansteken, gebruiksvoorwerp én de meest karakteristieke gildefoto. Na 18.00 uur volgde de prijsuitreiking.

Emy Thorissen, conservator Brabant-Collectie, was een van de juryleden op deze feestelijke dag: “Het was de eerste keer dat ik actief deelnam aan een Kringgildedag. Dat is toch anders dan gewoon toeschouwer zijn bij een optocht. De slogan ‘Beleef de traditie’ werd meer dan waar gemaakt. Door het zelf aanschouwen van dit festijn, kan ik de gildefoto’s van Martien Coppens, Gaston Remery en Noud Aartsen nu documentair gezien veel beter plaatsen in de context.”

Voor een impressie van deze dag zie de volgende beelden op YouTube:
De opmars
De tentoonstelling
Deelnemende gilden