Wandelen door de Brabant-Collectie: Van Groot Speijck naar Balsvoort

Etappe 1 Brabants Vennenpad (ong. 13 km)

De start van de wandeling bij Natuurpoort Bezoekerscentrum Oisterwijk is meteen een mooie gelegenheid de historie in te duiken. Al ruim honderd jaar staat hier een horecagelegenheid genaamd Groot Speijck, zij het dat de originele gebouwen in 2008 gesloopt zijn en in 2015 plaats hebben gemaakt voor nieuwbouw. Oud-boswachter Frans Kapteijns gaat in een interview terug in de tijd naar 1612, toen Hendrik van Rivieren een stukje grond kocht op deze plek en er in 1622 de Spijthoeve bouwde. Nog meer informatie en historisch beeldmateriaal staat in het fraaie en zeer lezenswaardige boekje Groot Speijck: parel in het groen (2015) van Hester van Delden, dat ook online raadpleegbaar is. Ze schrijft dat hier een voormalig buurtschap lag genaamd Spijk, een naam die refereert aan een doorwaadbare plaats in een beek. Volgens een akte in het archief van de Schepenbank van ’s-Hertogenbosch was er al in 1452 sprake van een Grote en Kleine Spijk. Door de jaren heen zijn er verschillende schrijfwijzen gehanteerd voor het gebied: Spijc, Spijk, Spyk, Speijck en Speyck.
In 1901 startte Evert Michels als uitbater van café Groot Speijck, dat hij in 1913 uitbreidde tot café-restaurant. Uiteindelijk hebben er drie generaties Michels gezeten die Groot Speijck tot een legendarische ontmoetingsplek hebben gemaakt. In 1912 dreigden de Oisterwijkse bossen en vennen teloor te gaan door de plannen van een exploitatiemaatschappij. Maar de nog jonge Vereniging tot Behoud van Natuurmonumenten stak daar een stokje voor en kocht in de periode 1913-1916 een groot deel van het gebied op, waaronder landgoed Groot Speijck. De gebouwen bleven in particuliere handen.

Oisterwijk. "Groot-Speyck"
Prentbriefkaart. Maker onbekend. Datering: na 1915
Vindplaats: pbk-O 18.2 / 351.11 Groo (2)

Tijdens de oorlogsjaren werd familie Michels gedwongen Groot Speijck te verlaten, omdat de Duitse bezetters het confisqueerden voor huisvesting van Russische krijgsgevangenen. Na de oorlog pakte familie Michels de draad weer op, om in de jaren vijftig landelijk bekend te worden met hun Brabantse koffietafels.

Groot Speyck in 1912. Groot Speyck in 1932
Foto. Maker: Foto Atelier Schreurs. Datering: na 1912
Vindplaats: O 18.2 / 351.11 Groo (2)

In de jaren negentig bouwden Harrie en Marijke Michels hun werkzaamheden langzaam af en juli 2007 sloot Groot Speijck definitief haar deuren. Toen eind november 2007 het bezoekerscentrum van Natuurmonumenten volledig afbrandde, maakte deze vereniging de slimme keuze het pand op te kopen en het om te bouwen tot een gloednieuw bezoekerscentrum annex horecagelegenheid. Na de sloop is het vertrouwde aanzicht behouden gebleven door dak en entree in dezelfde stijl terug te brengen. Aan de zijkanten zijn lage, strakke veranda’s gebouwd. Binnen zijn restaurant en natuurbeleving nauw met elkaar verweven.

Groot Speijck anno 2021
© Jolanda van den Akker / Brabant-Collectie, Tilburg University

Tijd om weer verder te wandelen. Al snel passeren we het Brouwkuipven, dat de familie Michels overigens regelmatig gebruikte om in te zwemmen. De naamgeving van dit ven is niet helemaal duidelijk. Zo zou het kunnen verwijzen naar de bierbrouwers die hier vroeger hun kuipen schoonspoelden. Of louter naar de vorm van het ven, dat lijkt op een brouwkuip. In ieder geval zag het er een eeuw geleden haast hetzelfde uit als nu. Overigens is dat laatste niet vanzelfsprekend. Natuurmonumenten voert regelmatig werkzaamheden uit aan de bossen en vennen die lijden onder de overdaad aan stikstof.

Brouwkuip-ven, Oisterwijk
Foto. Maker: Foto Atelier Schreurs. Datering: na 1912
Vindplaats: O 18.2 / 930 (22)

Brouwkuipven anno 2021
© Jolanda van den Akker / Brabant-Collectie, Tilburg University

Niet veel later komen we de volgende uitspanning tegen: Boshuis Venkraai. Wederom een plek met historie, zoals te lezen is in ons blog over de Zwarte Stern. Venkraai is de oude benaming voor deze vogel, die vroeger broedde in de Oisterwijkse vennen. De geschiedenis van het Boshuis gaat terug tot 1915, toen Natuurmonumenten er een woning bouwde voor de boswachter. Hij mocht zijn parttime salaris aanvullen door de verkoop van limonade en koffie aan wandelaars. De Brabant-Collectie heeft onderstaande prentbriefkaart in haar bezit, maar kijk vooral ook op de site van het Boshuis waar een afbeelding staat uit 1912 genaamd Boerderij ‘Venkraai’.

Oisterwijk. Café "Venkraai"
Prentbriefkaart. Maker onbekend. Datering: na 1910
Vindplaats: pbk-O 18.2 / 351.11 Venk (1)

Boshuis Venkraai anno 2021
© Jolanda van den Akker / Brabant-Collectie, Tilburg University

We vervolgen ons pad om vrij snel de derde horecagelegenheid te bereiken, te weten café Mie Pieters. Beeldmateriaal is te vinden op de site van het café, waar tevens te lezen is dat het vroeger Jagers- en Visserslust heette. Ook het anekdotische verhaal van Pierre van Beek op de site van Cubra is de moeite waard om te lezen.
Al met al lijkt deze etappe wel een kroegentocht, maar onderweg is zeker ook veel natuurschoon te zien. Na de bossen en vennen volgt de heide van de Kampina, waar Noud Aartsen een aantal foto’s heeft gemaakt die te zien zijn via onze database BCfinder.

Het eindpunt van vandaag is Balsvoort. De volgende keer lopen we vanaf hier naar station Boxtel.

Kampina 1965
Foto. Maker: Noud Aartsen. Datering: 1965
Vindplaats: NA/BL/24/004
© Noud Aartsen / Brabant-Collectie, Tilburg University

Nieuwe blogreeks: Wandelen door de Brabant-Collectie; het Brabants Vennenpad

Cover editie 2019

Het Brabants Vennenpad is een bewegwijzerde wandelroute van in totaal 258 km door het zuidoostelijke deel van onze provincie. De route begint bij Natuurpoort Bezoekerscentrum Oisterwijk met zijn bossen en vennen. Vervolgens wordt het heidegebied van De Kampina doorkruist. Vanaf Boxtel volgt het pad globaal de Dommel, tot aan het punt waar deze rivier vanuit België ons land binnenkomt. Natuurgebieden als de Strabrechtse Heide, de Groote Heide, de Leenderheide, de Malpie en de Plateaux passeren de revue. Dan volgen De Kempen met De Acht Zaligheden en achtereenvolgens de landgoederen De Utrecht en Gorp en Roovert. Langs de Beekse Bergen wordt het riviertje de Reusel gevolgd tot het beginpunt in de Oisterwijkse bossen.

Overzicht van de gehele wandelroute

Onze collega Jolanda loopt dit pad en onderweg fotografeert ze interessante plekken. Vervolgens duikt ze de Brabant-Collectie in op zoek naar bijpassend historisch beeld- en kaartmateriaal. Hoe heden en verleden zich verhouden tot elkaar op het Brabants Vennenpad, dat is de leidraad in deze nieuwe blogreeks.

In 1983 verscheen de eerste editie van het wandelpad onder de naam Brabants Kempen- en Vennenpad, en een uitbreiding volgde in 1987. In 1997 veranderde de naam in Vennekespad en sinds 2005 draagt het de titel Brabants Vennenpad. Wat begon als een lijnwandeling van Luyksgestel naar Oisterwijk werd uiteindelijk een fikse rondwandeling.

Covers van drie voorgaande edities

Aan de wieg van het pad stond Rein de Graaff. Hij liep met zijn vrouw in de jaren 1960/70 lange-afstand-wandelpaden in België en omdat zoiets nog niet bestond in Brabant besloot hij zelf een pad samen te stellen. Op 5 juli 2019 mocht hij de geheel vernieuwde wandelgids in ontvangst nemen. Rein overleed op 29 april 2020 en Stichting Wandelnet heeft met recht een in memoriam op haar website geplaatst ter ere van deze wandelaar pur sang. Aan de vernieuwde versie van het wandelpad is twee jaar gewerkt door een groep vrijwilligers, onder wie padcoördinator Ad Smeulders. In een artikel in het Brabants Dagblad vertelt hij hierover.

De Brabant-Collectie beschikt over alle edities van deze wandelroute. Leg je deze naast elkaar dan krijg je aan de hand van de begeleidende teksten en het kaartmateriaal in de boekjes een mooi beeld van hoe het pad, én de omgeving, veranderd zijn in de loop van de tijd.

Het Brabants Vennenpad is een streekpad, een rondwandeling die binnen één regio blijft. Samen met de lange-afstand-wandelpaden vormen ze een landelijk routenetwerk van ongeveer 11.500 km aan wandelpaden in Nederland. Wandelnet zorgt ervoor dat die paden toegankelijk blijven in ons dichtbevolkte land. Het Brabants Vennenpad en bijbehorende wandelgids zijn een initiatief van het Nivon en onder auspiciën van Wandelnet tot stand gekomen.

Wil je zelf de route wandelen, dan kun je naast de papieren wandelgids gebruik maken van de sites van Wandelnet en Nivon. Daar kun je alle wandelingen downloaden als kaart en als GPX-bestand. Kies je voor de laatste optie, dan kun je de GPS-gegevens van de route volledig uitlezen op bijvoorbeeld je smartphone. Op de site van het Nivon staan tevens de laatste routewijzigingen, niet onbelangrijk om te checken voordat je op pad gaat. De route is geel-rood gemarkeerd en in beide richtingen te lopen.

Jolanda loopt met de wijzers van de klop mee en start bij Natuurpoort Bezoekerscentrum Oisterwijk. Ben je benieuwd hoe Groot Speijck er in de vorige eeuw uitzag, en wat de ontstaansgeschiedenis van deze plek is? En vraag je je af hoe Boshuis Venkraai er nu uitziet, vergeleken met zo’n honderd jaar geleden? Lees dan binnenkort deel 1 van deze nieuwe blogreeks Wandelen door de Brabant-Collectie.

Vindplaatsen van Brabants Vennenpad:

• Editie 1984: CBM B 00092
• Editie 1987: CBM C 14332
• Editie 1997: BRA H4 VELD 1997
• Editie 2005: CBM 973 F 03
• Editie 2019: BRA H4 DRAI 2019