Wandelen door de Brabant-Collectie: Van Groot Speijck naar Balsvoort

Etappe 1 Brabants Vennenpad (ong. 13 km)

De start van de wandeling bij Natuurpoort Bezoekerscentrum Oisterwijk is meteen een mooie gelegenheid de historie in te duiken. Al ruim honderd jaar staat hier een horecagelegenheid genaamd Groot Speijck, zij het dat de originele gebouwen in 2008 gesloopt zijn en in 2015 plaats hebben gemaakt voor nieuwbouw. Oud-boswachter Frans Kapteijns gaat in een interview terug in de tijd naar 1612, toen Hendrik van Rivieren een stukje grond kocht op deze plek en er in 1622 de Spijthoeve bouwde. Nog meer informatie en historisch beeldmateriaal staat in het fraaie en zeer lezenswaardige boekje Groot Speijck: parel in het groen (2015) van Hester van Delden, dat ook online raadpleegbaar is. Ze schrijft dat hier een voormalig buurtschap lag genaamd Spijk, een naam die refereert aan een doorwaadbare plaats in een beek. Volgens een akte in het archief van de Schepenbank van ’s-Hertogenbosch was er al in 1452 sprake van een Grote en Kleine Spijk. Door de jaren heen zijn er verschillende schrijfwijzen gehanteerd voor het gebied: Spijc, Spijk, Spyk, Speijck en Speyck.
In 1901 startte Evert Michels als uitbater van café Groot Speijck, dat hij in 1913 uitbreidde tot café-restaurant. Uiteindelijk hebben er drie generaties Michels gezeten die Groot Speijck tot een legendarische ontmoetingsplek hebben gemaakt. In 1912 dreigden de Oisterwijkse bossen en vennen teloor te gaan door de plannen van een exploitatiemaatschappij. Maar de nog jonge Vereniging tot Behoud van Natuurmonumenten stak daar een stokje voor en kocht in de periode 1913-1916 een groot deel van het gebied op, waaronder landgoed Groot Speijck. De gebouwen bleven in particuliere handen.

Oisterwijk. "Groot-Speyck"
Prentbriefkaart. Maker onbekend. Datering: na 1915
Vindplaats: pbk-O 18.2 / 351.11 Groo (2)

Tijdens de oorlogsjaren werd familie Michels gedwongen Groot Speijck te verlaten, omdat de Duitse bezetters het confisqueerden voor huisvesting van Russische krijgsgevangenen. Na de oorlog pakte familie Michels de draad weer op, om in de jaren vijftig landelijk bekend te worden met hun Brabantse koffietafels.

Groot Speyck in 1912. Groot Speyck in 1932
Foto. Maker: Foto Atelier Schreurs. Datering: na 1912
Vindplaats: O 18.2 / 351.11 Groo (2)

In de jaren negentig bouwden Harrie en Marijke Michels hun werkzaamheden langzaam af en juli 2007 sloot Groot Speijck definitief haar deuren. Toen eind november 2007 het bezoekerscentrum van Natuurmonumenten volledig afbrandde, maakte deze vereniging de slimme keuze het pand op te kopen en het om te bouwen tot een gloednieuw bezoekerscentrum annex horecagelegenheid. Na de sloop is het vertrouwde aanzicht behouden gebleven door dak en entree in dezelfde stijl terug te brengen. Aan de zijkanten zijn lage, strakke veranda’s gebouwd. Binnen zijn restaurant en natuurbeleving nauw met elkaar verweven.

Groot Speijck anno 2021
© Jolanda van den Akker / Brabant-Collectie, Tilburg University

Tijd om weer verder te wandelen. Al snel passeren we het Brouwkuipven, dat de familie Michels overigens regelmatig gebruikte om in te zwemmen. De naamgeving van dit ven is niet helemaal duidelijk. Zo zou het kunnen verwijzen naar de bierbrouwers die hier vroeger hun kuipen schoonspoelden. Of louter naar de vorm van het ven, dat lijkt op een brouwkuip. In ieder geval zag het er een eeuw geleden haast hetzelfde uit als nu. Overigens is dat laatste niet vanzelfsprekend. Natuurmonumenten voert regelmatig werkzaamheden uit aan de bossen en vennen die lijden onder de overdaad aan stikstof.

Brouwkuip-ven, Oisterwijk
Foto. Maker: Foto Atelier Schreurs. Datering: na 1912
Vindplaats: O 18.2 / 930 (22)

Brouwkuipven anno 2021
© Jolanda van den Akker / Brabant-Collectie, Tilburg University

Niet veel later komen we de volgende uitspanning tegen: Boshuis Venkraai. Wederom een plek met historie, zoals te lezen is in ons blog over de Zwarte Stern. Venkraai is de oude benaming voor deze vogel, die vroeger broedde in de Oisterwijkse vennen. De geschiedenis van het Boshuis gaat terug tot 1915, toen Natuurmonumenten er een woning bouwde voor de boswachter. Hij mocht zijn parttime salaris aanvullen door de verkoop van limonade en koffie aan wandelaars. De Brabant-Collectie heeft onderstaande prentbriefkaart in haar bezit, maar kijk vooral ook op de site van het Boshuis waar een afbeelding staat uit 1912 genaamd Boerderij ‘Venkraai’.

Oisterwijk. Café "Venkraai"
Prentbriefkaart. Maker onbekend. Datering: na 1910
Vindplaats: pbk-O 18.2 / 351.11 Venk (1)

Boshuis Venkraai anno 2021
© Jolanda van den Akker / Brabant-Collectie, Tilburg University

We vervolgen ons pad om vrij snel de derde horecagelegenheid te bereiken, te weten café Mie Pieters. Beeldmateriaal is te vinden op de site van het café, waar tevens te lezen is dat het vroeger Jagers- en Visserslust heette. Ook het anekdotische verhaal van Pierre van Beek op de site van Cubra is de moeite waard om te lezen.
Al met al lijkt deze etappe wel een kroegentocht, maar onderweg is zeker ook veel natuurschoon te zien. Na de bossen en vennen volgt de heide van de Kampina, waar Noud Aartsen een aantal foto’s heeft gemaakt die te zien zijn via onze database BCfinder.

Het eindpunt van vandaag is Balsvoort. De volgende keer lopen we vanaf hier naar station Boxtel.

Kampina 1965
Foto. Maker: Noud Aartsen. Datering: 1965
Vindplaats: NA/BL/24/004
© Noud Aartsen / Brabant-Collectie, Tilburg University