Zomertortel

Zomertortel in:
C. Nozeman, M. Houttuyn, C. Sepp, J.C. Sepp:
Nederlandsche vogelen volgens hunne huishouding, aert en eigenschappen beschreeven
KOD 041 G 01

Turtur, de Tortel

De zomertortel was in de tijd van Nozeman nog een talrijke zomergast.
“Alomme onder ons, daer men Bosschen en Laenen vindt, zelfs dikmaels in de Boomgaerden der Landhoeven, koomen de Tortelduiven eenigen tyd huishouden en broeden.
… Men ziet hen niet dan in de reeds verre gevorderde Lente; wat vroeger, of wat laeter, naer maete van de warmte of de koude van het saizoen: En gelyk zy doorgaands laeter dan al het ander Reizend gevogelte van elders tot ons koomen aenvliegen, zoo vertrekken zy ook vroeger. In Herfstmaend worden zy zeer zelden meer in onze Provincie gezien.”
Deze situatie is in onze tijd sterk veranderd. Was de zomertortel vóór 1950 nog een zeer algemeen voorkomende vogel, sinds 2004 staat ze als kwetsbaar op de Nederlandse rode lijst.

De Turkse tortel, met de karakteristieke zwarte halsring, komt momenteel echter veel vaker voor en is bovendien een standvogel die het gehele jaar gezien kan worden in Nederland. Opmerkelijk is, dat in Nozeman’s tijd deze Turkse tortel slechts bij uitzondering te zien was:
“Zoo wel als deezen nu beschreeven’ vindt men in Vrankryk ook den Ring-Tortel (zoo genoemd uit hoofde van den zwarten Hals- of Nekband dien hy heeft,) in ’t wilde leeven en broeden. Dien Ring-Tortel heb ik eens in ’t Hout te Haerlem in den zomer ontmoet; doch hy was, waerschynlyk, uit een’ of andere vogelvlugt van eene der omgelegene Buitenplaetsen ontsnapt. Noit is my gebleeken, dat die soort hier te Lande in ’t wilde voortteelt.”

Het woord ‘turtur’ in de wetenschappelijke naam Streptopelia turtur verwijst, zoals Nozeman ook zegt, naar het geluid dat de zomertortel maakt (‘toerr toerr toerr'):
“Hunnen naem schynen zy gekreegen gehad te hebben van het gewoon geluid welke zy, (inzonderheid de Doffers,) maeken.”

Nozeman noemt de zomertortel een dartele vogel:
“Ligtelyk gaet eene Tortelduif over om zig met eenige andere soorte te vereenigen. De Tortels naementlyk zyn veel darteler dan de Bosch- en onverbasterde Veldduiven: Zy zyn zoo geil van aart, dat zy zelfs onnatuurlyke weelderigheden bedryven, wanneer zy, mannen by mannen, en wyven by wyven, afzonderlyk opgesloten zyn; en ’t is een loutere dwaeling, dat men de Tortels in ’t stuk der Kuischheid met loffelykheid van naem heeft aengepreezen.
… De Tortels munten boven de andere Duiven uit in ’t werk der naejaeginge van wellust.”

Vindplaats: KOD 041 G 01