Vogelatlas van Nederland

In november 2018 presenteerde Sovon de nieuwe Vogelatlas van Nederland: het meest volledige, actuele en betrouwbare overzicht van de Nederlandse vogelstand van broed- en wintervogels. Dit indrukwekkende naslagwerk is tot stand gekomen dankzij de hulp van honderden vrijwilligers. Nog nooit zijn alle vogels in Nederland op zo'n detailniveau geteld. Ruim 2000 vogelaars gingen drie jaar lang op pad om aantallen broed- en wintervogels in kaart te brengen. Dat alleen al komt neer op tienduizenden uren veldwerk.
Het boekwerk geeft de actuele stand van zaken van alle 369 regelmatig voorkomende vogelsoorten weer. De veranderingen die de afgelopen 40 jaar plaats vonden, zijn inzichtelijk in beeld gebracht. Naast een groot aantal vogelfoto's (in Nederland gemaakt en vaak niet eerder gepubliceerd) bevat deze uitgave 1000 verspreidingskaarten en 300 grafieken die in een oogopslag gegevens en trends samenvatten. Dit alles gecombineerd met toegankelijke teksten maakt Vogelatlas van Nederland tot een waardevol naslagwerk voor iedere vogelaar en natuurliefhebber. Alle kaarten uit het boek zijn overigens ook online beschikbaar via de site van Sovon.
Het goede nieuws dat uit dit boekwerk naar voren komt is dat het aantal overwinterende vogels is toegenomen sinds de meetperiode 1973-1977. Minder goed nieuws is dat er sprake is van een verarming, omdat de samenstelling van de vogelpopulatie steeds meer op elkaar lijkt.
Sovon Vogelonderzoek Nederland is een non-profit organisatie die in Nederland het voorkomen en de ontwikkeling van in het wild voorkomende Nederlandse vogels bijhoudt. Sovon kijkt daarbij naar de voor- of achteruitgang van vogels, en naar het hoe en waarom daarvan.

Vindplaats: NGE W SOVO 2018

Adelbert Vereniging Midden-Brabant te gast

Een groep van 35 enthousiaste en nieuwsgierige leden van de Adelbert Vereniging Midden-Brabant was voor hun nieuwjaarsbijeenkomst op 11 januari jl. te gast bij de Brabant-Collectie. Pia van Kroonenburgh en Ad van Pinxteren informeerden de aanwezigen over de geschiedenis, aard en omvang van de collectie én over de huidige functie van de collectie als bewaar- en onderzoeksplaats. Daarnaast kwam uiteraard ook de rijkheid van de collectie aan bod.

Vanwege de omvang van het gezelschap werd in twee groepen kennis gemaakt met fraaie voorbeelden van het papieren erfgoed: kaarten (de oudste en de grootste kaart van Brabant), prenten (topografie: Tilburg e.o.), tekeningen (Jan Sluijters en Hendrik Wiegersma), handschriften (middeleeuwse kloosters), oude drukken (van Hertogenboek tot Nederlandsche Vogelen) en boeken. Ook werd gewezen op de rol die de Brabant-Collectie speelt op het gebied van de Brabantse fotografie. De lijst van reeds aanwezige en nog te verwachten collecties van Brabantse fotografen illustreerde dit belang.

Peer: Zestig jaar nederpop voor het voetlicht & achter de schermen

Onlangs verscheen het levensverhaal van Peter Koelewijn, een uitgebreid boekwerk met vele unieke foto’s en anekdotes. Peer is een mooi geschreven boek, waarin de lezer een inkijk krijgt in het leven van Peter Koelewijn. Peter werd in 1940 ingeschreven bij de burgerlijke stand te Eindhoven als Peter van Ewijk, bastaardkind van zijn nog niet gescheiden vader. Pas na de geboorte van het vijfde bastaardkind werd er gescheiden en konden de kinderen erkend worden. Peer was niet alleen de zanger van Peter Koelewijn & zijn Rockets maar hij ontdekte, produceerde en schreef ook vele liedjes voor anderen, zoals Anneke Grönloh, Q65, Armand, Ria Valk, Normaal, Louis Neefs en vele anderen. In het boek vertelt Koelewijn hoe hij opgroeide boven de viswinkel van zijn ouders in Eindhoven tijdens en vlak na de oorlog. Over zijn vele liefdes en de liedjes die hij daarover schreef, zoals Kom Van Dat Dak Af, Marijke, Angeline en Je Wordt Ouder Papa. Over de pieken en dalen in zijn leven, de vriendschappen en de zakelijke geschillen. Over de vrouwen in zijn leven en zijn kinderen. Kenmerkend voor Koelewijns leven is zijn dadendrang, muzikale talent, zijn zakelijk inzicht en de avonturen en lol die hij heeft beleefd. Hoewel zijn oeuvre niet altijd even diepgaand is, is hij wel een van de bekendste iconen van de nederpop.

Vindplaats: BRA J3 KOEL 2018

Tijdschrift: De Berse

Het tijdschrift De Berse wordt uitgegeven door Heemkundekring Den Beerschen Aard. Deze kring is opgericht in 1988 en viert dit jaar dus haar dertigjarig bestaan. Het werkgebied van de kring is Oost-, West- en Middelbeers (oftewel De Beerzen), een voormalige gemeente die in 1997 opging in Oirschot. De naam Beers verwijst naar de riviertjes Grote en Kleine Beerze. Westelbeers viel tot 1805 onder de heerlijkheid en jurisdictie van Hilvarenbeek. Vanaf 1991 geeft de kring haar heemkundeblad De Berse uit. Het toponiem Beers, Beerse, Berze komt waarschijnlijk van bersa: ‘omhaagd jachtgebied’. De oorspronkelijke betekenis zou zijn ‘ineengevlochten haag van staken en doornstruiken’of ‘stoppelveld, stekelige plaats’.
Het blad verschijnt twee keer per jaar. Voordat besloten werd een eigen ‘clubblad’ uit te geven, had de heemkundekring al werkgroepen die onderzoek deden naar o.a. dialecten, oude gebruiken en tradities, veldnamen en genealogie. Daarom werd een ieder gevraagd artikelen en onderwerpen aan te leveren om het nieuwe heemkundeblad te gaan vullen. In De Berse staan artikelen over diverse onderwerpen met betrekking tot De Beerzen. Al meer dan 10 jaar verschijnt in het blad de artikelenreeks ‘Denkend aan Beers /De Beerzen’. Hierin vertelt een oud-inwoner van De Beerzen over zijn/haar herinneringen aan deze plaats. Nummer 2 van 2018 staat in het teken van het jubileum van de heemkundekring, met aandacht voor het ontstaan van de kring en haar blad. Ook wordt een overzicht van de voornaamste successen van de afgelopen dertig jaar, behaald door bemoeienis en inzet van de heemkundekring, gegeven.
Tot 2015 stond op de voorkant van het blad een door Jan Dijkmans in 1982 getekende kaart, gemaakt door samenvoeging van historische kadasterkaarten van de drie gemeentekernen. Deze tekening baseerde hij op de verzamelkaart van het kadaster van 1820 tot 1830, opgemaakt door landmeter Van Dijk met daarop De Beerzen. Vanaf 2015 (jaargang 25) verschijnt het blad in A4-formaat met op de kaft afbeeldingen van kenmerkende gebouwen uit de drie Beerzen. Door het grotere formaat bevat het periodiek vanaf die datum ook meer artikelen. Op de website zijn reeds verschenen nummers van De Berse online te lezen.

De Berse is aanwezig en raadpleegbaar op niveau 0 van de universiteitsbibliotheek.
Vindplaats: T 09687

Een bonte verzameling fantasiekaarten bij Jantje Bijnen

Zowel kaarten met dorpsgezichten als fantasiekaarten waren te koop in de winkel van Jan Bijnen in Waalre. Naast de naam “J. Bijnen, Kunsthandel Waalre” werd deze zaak aangeduid met “Groothandel in fantasie-, ansicht- en felicitatiekaarten”. Dat Bijnen een ruim en gevarieerd aanbod had, blijkt uit een advertentie in de Meierijsche Courant (23 mei 1908): “Voorhanden circa 25 diverse Noordbrabantsche kiekjes, benevens eene enorme keuze Fantasiekaarten in alle uitvoeringen en prijzen.”

Tot de fantasiekaarten worden gelegenheidskaarten (felicitatie-, kerst-, nieuwjaarskaarten), maar ook kunst- en reclamekaarten gerekend. Het is een bonte verzameling van nostalgische en romantische voorstellingen met veelal een humoristische kwinkslag van onder andere een man, vrouw, kind, pop of dier. Qua verschijningsvorm betreft het foto’s of tekeningen die al dan niet ingekleurd zijn of voorzien van een versje. De kaarten zijn soms verlevendigd door reliëf en glitters. Hieronder een greep uit Bijnens aanbod.

Een geliefd thema is een liefdespaar buiten in de natuur, in een bootje, auto of trein, of - zoals hier - in een café-omgeving.

Paar aan tafeltje

Uitg. [Duitsland]. Serienr. 7892

Prentbriefkaart 

Ditzelfde thema is te zien op onderstaande ingekleurde foto in zilvergelatinedruk. Het paar in innige pose is in een bos geportretteerd. Het drukkersmerk HB in hartvorm op de voorzijde leidt naar de firma Heliophot GmbH, die verbonden was met de belangrijke firma E. A. Schwerdtfeger. Deze bezat een eigen fotodrukkerij in Berlijn. Het was gebruikelijk dergelijke foto’s met professionele modellen te maken. Een globale datering valt af te leiden uit de driehoek met zon en letters NBC in het postzegelkader. Dit is een merkteken van het prijskartel ‘Neue Bromsilber Convention’ dat vanaf augustus 1909 tot in de vroege jaren dertig bestond.

Paar in de natuur

Uitg. Heliophot GmbH, Berlin, Serie 8677/2

Prentbriefkaart (echte foto), ca. 1909-1935

Het was gebruikelijk dat de nostalgiekaarten in een serie van zes (of een veelvoud daarvan) geproduceerd werden. Meerdere series van soortgelijke kaarten van de firma Dr. Trenkler & Co. uit Leipzig lagen in Bijnens winkel. Vanaf 1905 trad hij op als hoofdvertegenwoordiger van deze firma. Hieronder is een dame als Venus weergegeven in een losjes gedrapeerde japon met twee duiven in een idyllisch landschap.

Vrouw met duiven

Uitg. Trenkler & Co., Leipzig. Serie 295. 4.

Prentbriefkaart, voor 1905

Bijnen vertegenwoordigde ook de firma Weenenk & Snel uit Den Haag, die vanwege de opheffing van de Afdeling Import Buitenlandse Fantasiekaarten in de jaren twintig adverteerde met de verkoop van 120.000 fantasiekaarten voor f 950,-. Andere Nederlandse uitgevers van dergelijke kaarten uit deze tijd zijn o.a. Jos Nuss, De Muinck, Spanjersberg en in de jaren dertig Roukes & Erhart en Rembrandt. 

Bij onderstaand vrouwenportret is niet het decor of de enscenering van belang, maar juist de schoonheid en het kapsel van de vrouw. Het betreft een echte foto van de firma Georg Gerlach AG, Berlin. De meeste uitgevers van echte fotokaarten experimenteerden met chemicaliën voor de kleuring. Sepia - zoals hier - werd veel gebruikt.

Vrouwenportret

Uitg. Georg Gerlach AG, Berlin. Serie 2620/1

Prentbriefkaart (echte foto), ca. 1909-1935

Tot slot twee humoristische nieuwjaarskaarten. Bij de eerste is de voorstelling door blindstempeling opgehoogd. De tweede kaart is een montagefoto.

Kind stort een zak met geld in een lade

Uitg. Selmar Bayer, Berlin. SER. 291

Prentbriefkaart

Vrouw met een man aan elke vinger
Uitg. Roukes & Erhart, Baarn. Serienr. 1549

Prentbriefkaart (echte foto), jaren dertig

Literatuur:
• P. Cuijpers, De wereld in oude ansichten, Zutphen: Walburg Pers, 2011
• H.J. Haverkate, De Encyclopedie van de Nederlandse prentbriefkaart, Amsterdam: Vereniging Documentatie Prentbriefkaarten, 1998

Boekminnaars op visite

Vrijdag 7 december jl. bezochten 42 leden van het Nederlands Genootschap van Bibliofielen (NGB) de universiteitsbibliotheek Tilburg. Het motregende zachtjes toen de eerste deelnemers om 10.30 uur Grand Café Esplanade binnen druppelden, waar ze werden ontvangen met een kopje koffie of thee. De najaarsbijeenkomst van het in 1991 opgerichte Genootschap ging om 11.00 uur officieel van start in de Black Box, met een welkomstwoord van Pia van Kroonenburgh, bibliothecaris van de Brabant-Collectie. Conservator Emy Thorissen vervolgde met een uitgebreid overzicht van de ontstaansgeschiedenis van de universitaire boekencollecties in het algemeen en de handschriften, boeken, atlassen en plaatwerken van de Brabant-Collectie in het bijzonder. De NBG-leden konden hun hart ophalen aan de vele door Emy Thorissen getoonde afbeeldingen van schitterende topstukken alsook een greep uit de bijzondere historische Brabantse boekbanden. Gastconservator Robert Arpots legde daarna uit hoe de 19e- en 20e-eeuwse uitgeversbanden worden ontsloten in Einbandforschung, een database die door de Staatsbibliothek zu Berlin beschikbaar is gesteld. Hij vergastte de NGB-leden tenslotte op een presentatie over moord in het vroeg 19e-eeuwse Brabant aan de hand van enkele moordverslagen uit de Brabant-Collectie.

In de weken die aan dit bezoek voorafgingen, hadden Emy Thorissen, Robert Arpots en Jan Storm van Leeuwen (oud-conservator boekbanden van de Koninklijke Bibliotheek) een grote hoeveelheid bijzondere werken uit de collectie geselecteerd: handschriften, incunabelen, atlassen, plaatwerken van Brabantse kunstenaars, geïllustreerde werken over bloemen en planten, anatomische atlassen, pop-up boeken, boekbanden en vele andere parels. En terwijl de Genootschapsleden van een lunch gingen genieten, hadden Emy Thorissen en Robert Arpots de gelegenheid de selectie, die op vier volledig gevulde boekenkarren stond, te verdelen over drie ruimtes in de universiteitsbibliotheek. Het moment waarop alle boeken klaar lagen, sloot naadloos aan op het einde van de lunch. De popelende boekenliefhebbers werden in drie roulerende groepen verdeeld. In twee uur tijd kregen zij van Jan Storm van Leeuwen, Emy Thorissen en Robert Arpots een uitgebreide toelichting op de persoonlijk door hen geselecteerde werken.

Robert Arpots toont het boek van Stedman over Suriname
© Marianne Brouwer

Emy Thorissen te midden van haar schatten
© Marianne Brouwer

Jan Storm van Leeuwen vol vuur over historische boekbanden
© Tony Vaessen

Na zes intensieve boeken-uren eindigde de dag voor de Bibliofielen in het Esplanade-gebouw met een dankwoord van Eddy Schuyer, voorzitter van het NGB.

Geslaagde boekpresentatie 'In de Brabantse voetsporen van Van Gogh'

Vrijdag 30 november jl. werd in het Provinciehuis te ’s-Hertogenbosch het boek In de Brabantse voetsporen van Vincent van Gogh: Landschap, boerenleven en thuiswevers gefotografeerd van 1865–1920 gepresenteerd. Samenstellers Emy Thorissen (conservator Brabant-Collectie) en Ronald Peeters (voormalig hoofd Stadsmuseum Tilburg) roepen in dit boek met een groot aantal tekeningen en foto’s een beeld op van het Brabant uit de tijd van Vincent. De afbeeldingen zijn afkomstig van diverse erfgoedinstellingen en musea (o.a. Brabant-Collectie, Regionaal Archief Tilburg, Regionaal Historisch Centrum Eindhoven en Van Gogh Museum). De presentatie vond plaats in een passende omlijsting met tentoonstellingspanelen van de gelijknamige expositie in het Natuurmuseum Brabant (oktober 2015 – januari 2016). Na het welkomstwoord van Dré Stevens, directeur Gianotten Printed Media en uitgever van het boek, werd in het bijzijn van zo’n vijftig belangstellenden het eerste exemplaar overhandigd aan prof. dr. Wim van de Donk. Onze commissaris van de Koning gaf zijn reflectie op de publicatie en verwees tevens naar het Nationaal Van Gogh Park. 

V.l.n.r.: Ronald Peeters, Wim van de Donk, Emy Thorissen, Dré Stevens

© Paul Slot

Tentoonstellingspanelen hal Provinciehuis Noord-Brabant

© Paul Slot

© Paul Slot

Natuurlijk was er ook extra aandacht voor het opmerkelijke nieuws van de dag daarvoor: een alom gebruikte foto, waarvan altijd is aangenomen dat daarop de 13-jarige Vincent van Gogh te zien is, blijkt een afbeelding te zijn van zijn broer Theo, 15 jaar oud. Deze conclusie is getrokken na grondig onderzoek door het Van Gogh Museum. De media stonden er vol van; zie hiervoor o.a. het NOS-journaalitem en een bericht van Omroep Brabant.
Voor meer informatie over de boekuitgave, zie het artikel in het Brabants Dagblad.

Naast de Nederlandstalige versie (ISBN 978-90-6663-090-1) is een Engelse editie van In de Brabantse voetsporen van Vincent van Gogh (ISBN 978-90-6663-091-8) verkrijgbaar in de boekhandel.