Een bonte verzameling fantasiekaarten bij Jantje Bijnen

Zowel kaarten met dorpsgezichten als fantasiekaarten waren te koop in de winkel van Jan Bijnen in Waalre. Naast de naam “J. Bijnen, Kunsthandel Waalre” werd deze zaak aangeduid met “Groothandel in fantasie-, ansicht- en felicitatiekaarten”. Dat Bijnen een ruim en gevarieerd aanbod had, blijkt uit een advertentie in de Meierijsche Courant (23 mei 1908): “Voorhanden circa 25 diverse Noordbrabantsche kiekjes, benevens eene enorme keuze Fantasiekaarten in alle uitvoeringen en prijzen.”

Tot de fantasiekaarten worden gelegenheidskaarten (felicitatie-, kerst-, nieuwjaarskaarten), maar ook kunst- en reclamekaarten gerekend. Het is een bonte verzameling van nostalgische en romantische voorstellingen met veelal een humoristische kwinkslag van onder andere een man, vrouw, kind, pop of dier. Qua verschijningsvorm betreft het foto’s of tekeningen die al dan niet ingekleurd zijn of voorzien van een versje. De kaarten zijn soms verlevendigd door reliëf en glitters. Hieronder een greep uit Bijnens aanbod.

Een geliefd thema is een liefdespaar buiten in de natuur, in een bootje, auto of trein, of - zoals hier - in een café-omgeving.

Paar aan tafeltje

Uitg. [Duitsland]. Serienr. 7892

Prentbriefkaart 

Ditzelfde thema is te zien op onderstaande ingekleurde foto in zilvergelatinedruk. Het paar in innige pose is in een bos geportretteerd. Het drukkersmerk HB in hartvorm op de voorzijde leidt naar de firma Heliophot GmbH, die verbonden was met de belangrijke firma E. A. Schwerdtfeger. Deze bezat een eigen fotodrukkerij in Berlijn. Het was gebruikelijk dergelijke foto’s met professionele modellen te maken. Een globale datering valt af te leiden uit de driehoek met zon en letters NBC in het postzegelkader. Dit is een merkteken van het prijskartel ‘Neue Bromsilber Convention’ dat vanaf augustus 1909 tot in de vroege jaren dertig bestond.

Paar in de natuur

Uitg. Heliophot GmbH, Berlin, Serie 8677/2

Prentbriefkaart (echte foto), ca. 1909-1935

Het was gebruikelijk dat de nostalgiekaarten in een serie van zes (of een veelvoud daarvan) geproduceerd werden. Meerdere series van soortgelijke kaarten van de firma Dr. Trenkler & Co. uit Leipzig lagen in Bijnens winkel. Vanaf 1905 trad hij op als hoofdvertegenwoordiger van deze firma. Hieronder is een dame als Venus weergegeven in een losjes gedrapeerde japon met twee duiven in een idyllisch landschap.

Vrouw met duiven

Uitg. Trenkler & Co., Leipzig. Serie 295. 4.

Prentbriefkaart, voor 1905

Bijnen vertegenwoordigde ook de firma Weenenk & Snel uit Den Haag, die vanwege de opheffing van de Afdeling Import Buitenlandse Fantasiekaarten in de jaren twintig adverteerde met de verkoop van 120.000 fantasiekaarten voor f 950,-. Andere Nederlandse uitgevers van dergelijke kaarten uit deze tijd zijn o.a. Jos Nuss, De Muinck, Spanjersberg en in de jaren dertig Roukes & Erhart en Rembrandt. 

Bij onderstaand vrouwenportret is niet het decor of de enscenering van belang, maar juist de schoonheid en het kapsel van de vrouw. Het betreft een echte foto van de firma Georg Gerlach AG, Berlin. De meeste uitgevers van echte fotokaarten experimenteerden met chemicaliën voor de kleuring. Sepia - zoals hier - werd veel gebruikt.

Vrouwenportret

Uitg. Georg Gerlach AG, Berlin. Serie 2620/1

Prentbriefkaart (echte foto), ca. 1909-1935

Tot slot twee humoristische nieuwjaarskaarten. Bij de eerste is de voorstelling door blindstempeling opgehoogd. De tweede kaart is een montagefoto.

Kind stort een zak met geld in een lade

Uitg. Selmar Bayer, Berlin. SER. 291

Prentbriefkaart

Vrouw met een man aan elke vinger
Uitg. Roukes & Erhart, Baarn. Serienr. 1549

Prentbriefkaart (echte foto), jaren dertig

Literatuur:
• P. Cuijpers, De wereld in oude ansichten, Zutphen: Walburg Pers, 2011
• H.J. Haverkate, De Encyclopedie van de Nederlandse prentbriefkaart, Amsterdam: Vereniging Documentatie Prentbriefkaarten, 1998