Centsprenten van Lutkie en Cranenburg: een waardevolle aanwinst

Onlangs heeft de Brabant-Collectie 30 kinder- of centsprenten van uitgever C.C. Lutkie en A. Cranenburg via de veiling bij Bubb Kuyper verworven. Dit is een mooie aanvulling op de ruim 100 reeds aanwezige Bossche prenten. Alhoewel en masse geproduceerd, is slechts een fractie van dit vluchtige drukwerk bewaard gebleven. De Brabant-Collectie probeert actief de lacunes in dit fonds aan te vullen.

Lutkie en Cranenburg vestigde in 1838 een kantoorboekhandel in het overgebleven deel van het voormalige refugiehuis aan de St. Jorisstraat te ’s-Hertogenbosch. In 1848 richtten zij ook een boekdrukkerij op, later gevolgd door een steendrukkerij. Wanneer deze firma met het uitgeven van kinderprenten is begonnen, is niet precies bekend, maar mogelijk is dit kort na 1849. Men kocht toen op een veiling een groot deel van de houtblokken van de gesloten Rotterdamse drukker Wijnhoven-Hendriksen en ging hiermee prenten drukken. Van andere firma’s zijn ook blokken overgenomen en daarnaast heeft de firma prenten gekopieerd. Het product was immers niet aan de actualiteit gebonden en verkocht altijd wel.
Slechts een klein aantal prenten draagt het merkteken L&C; deze moeten dus vóór het overlijden van A. Cranenburg in 1852 gedrukt zijn. Prenten zonder merkteken zijn tot het overlijden van Christoffel Lutkie in november 1881 geproduceerd. Hoogstwaarschijnlijk zijn na die datum door de firma Lutkie en Cranenburg geen kinderprenten meer uitgegeven.
Het formaat van deze bladen is ca. 32 x 40 cm en is met houtblokken eenzijdig bedrukt. De onderschriften onder de voorstelling werden gedrukt met losse drukletters. De prenten werden gekleurd of zwart/wit verkocht.
In totaal heeft Lutkie en Cranenburg 162 centsprenten uitgegeven. Qua nummering is het een rommelig fonds. Het hoogste nummer is 119. Veelal zijn er ook herdrukken (dezelfde prenten met twee of drie nummers) uitgeven. Het gaat om 109 verschillende prenten.

Uitgesplitst naar thema’s komen in groten getale prenten met historische onderwerpen, spel en vermaak, ambachtslieden en leurders, en beeldverhalen voor.

Centsprent Och wat pret! dat zeepbel blazen 
Uitgegeven door Lutkie & Cranenburg te ’s-Hertogenbosch tussen 1848-1881: 2e reeks, no. 112 (6 hsn)

De kopers van deze kinder- of centsprenten waren vaak mensen met een kleine beurs, laaggeletterden en kinderen. Deze prent deed dienst als krant, illustratie en beeldverhaal. Het doel van de prenten was lering en vermaak.

Achterzijde van bovenstaande centsprent Och wat pret! dat zeepbel blazen
voorzien van ‘probeersels’ kinderhandschrift (in potlood)

Een willekeurige greep uit deze aanwinst:

• Geschiedenis, vorsten en historische personen

De vlucht van Hugo de Groot uit Slot Loevenstein in een boekenkist (22 maart 1621).

Centsprent Hoe moed en trouw, gepaard aan list, / weleer De Groot te redden wist …
Uitgegeven door Lutkie & Cranenburg te ’s-Hertogenbosch tussen 1848-1881: 2e reeks, no. 67 (12 hsn); herdruk Wijnhoven-Hendriksen no. 32

• Kinderspelen en bezigheden 

Voorbeelden zijn: leren, spelen met tol, hoepel of hond, vliegeren en het plukken van fruit. Vaak zijn zowel binnen- als buitenspelende kinderen uit de gegoede burgerij afgebeeld.

Centsprent Als gij deez’ lieve prentjes ziet / Herkent gij dan van Alphen niet …
Uitgegeven door Lutkie & Cranenburg te ’s-Hertogenbosch tussen 1848-1881: 2e reeks, no. 10 (15 hsn); vermoedelijk herdruk W. & J. Hisssink te Zutphen

• Beeldverhalen (als voorloper van de strip)

De bruiloft van Kloris en Roosje is een klucht, geschreven door Dirck Buysero. Sinds 1707 werd dit in de schouwburg opgevoerd als nastuk bij voorstelling rond nieuwjaarsdag. De maaltijd en het zingen en dansen, inclusief komische effecten (struikelen met borden, die over de grond rollen en tijdens het dansen op de grond liggen) zijn te zien.

Centsprent Hier ziet gij Kloris met zijn Roosje / Dat lief en aardig suikerdoosje
Uitgegeven door Lutkie & Cranenburg te ’s-Hertogenbosch tussen 1848-1881: 
2e reeks, no. 36 (8 hsn)

• Allegorieën

Verhalen over Luilekkerland gaan over een aards paradijs, waar iedereen zonder te werken allerlei begerenswaardige zaken kan verwerven, zoals onbeperkt eten en drinken. Daarnaast zijn goud, geld, kostbare kleding, eeuwige jeugd en vrije seks belangrijk. Voorbeeld: de fontein van de jeugd is verworden tot wijnfontein en het schijten van heerlijkheden en geld door ezel, hond, paard en os.

Centsprent Luilekkerland
Uitgegeven door Lutkie & Cranenburg te ’s-Hertogenbosch tussen 1848-1881: 2e reeks, no. 113 (20 hsn)