Weblog Brabant-Collectie: Markante koppen

woensdag 25 maart 2015

Markante koppen

De Brabant-Collectie heeft onlangs op een veiling een reeks van zes ‘Brabantse types’ aangekocht. Deze lithografieën dateren uit 1931 en zijn voorzien van een monogram (de letters R en H door elkaar heen geschreven en omcirkeld). Niemand minder dan Richard Roland Holst (Amsterdam 1868 - Bloemendaal 1938) is de vervaardiger van deze portretten. Hij was schilder, tekenaar, graficus en schrijver. Vanaf 1892 was hij dé ontwerper van monumentale kunst. Als socialistische gemeenschapskunstenaar zag hij de samensmelting van verschillende kunsten en de samenwerking tussen meerdere kunstenaars als ideaalbeeld. In zijn werk legde Roland Holst de nadruk op ambachtelijke zuiverheid en mooie vormen. Daarnaast ontwierp hij boekbandontwerpen, affiches en decors.
Roland Holst studeerde van 1885 tot 1890 aan de Rijksakademie van Beeldende Kunsten te Amsterdam. Aanvankelijk schilderde hij landschappen en figuren in de impressionistische trant, later ging zijn interesse uit naar het symbolisme. Vanaf 1918 was hij docent aan de Rijksacademie, van 1926 tot 1934 directeur. Tijdens zijn directoraat kwam het accent in de opleiding op de monumentale kunst te liggen.
Zijn bekende kunstwerken voor openbare gebouwen in Amsterdam zijn onder andere de muurschilderingen in de Beurs van Berlage en in de Burcht van Berlage (de Algemene Nederlandse Diamantbewerkersbond), en de glas-in-loodramen van het oude stadhuis (nu Hotel The Grand). Hij verfraaide eveneens kerken, postkantoren, stations en schoolgebouwen.

Roland Holst trouwde in 1896 met de bekende dichteres en socialistisch politiek geëngageerde Henriette van der Schalk (1869-1952). Het echtpaar had een zomerverblijf nabij Zundert. In 1918 lieten ze door architecte Margaret Staal-Kropholler een atelier bouwen bij hun landgoed De Oude Buissche Heide. Het was een omgeving waar ze hun inspiratie vonden en ongestoord konden werken. Ze kwamen er tot rust, wandelden urenlang door de natuur en ontvingen er vrienden. In het overgeleverde gastenboek staan veel namen van kunstenaars, schrijvers en politici.

Aannemelijk is dat Roland Holst deze serie van ‘Brabantse types’ (bestaande uit: De strooper, De waard, De bulleboer, De Hengstenleider, De koddebeier en De Fuikenzetter) maakte tijdens zijn verblijf op hun landgoed. Mogelijk waren de tekeningen van deze Zundertenaren bedoeld als illustratie bij een literair werk, maar in de praktijk is dat er niet van gekomen.
In de publicatie Geteekende portretten en koppen van R.N. Roland Holst (Amsterdam / Antwerpen 1938, p.5) schrijft kunstcriticus A.M. Hammacher dat deze portretten laten zien hoe goed hij tekenen kan: “…met welke zuivere nauwkeurigheid, vastheid en grootheid van lijn. Hoe hij een gezicht een kader kan geven; hoe hij het binden kan in een grooten omtrekslijn, die het masker vastlegt zonder het aan levende spanning te doen verliezen.” Deze koppen zijn veel naturalistischer dan al het andere werk van Roland Holst. De compositie, het lijnenspel en het contrast in lichte en donkere partijen is verrassend: de kop is laag geplaatst en samenhangend met het landschap. Daardoor krijgt het gezicht een kader. Roland Holst heeft aandacht voor het menselijk wezen: zie bijv de verscheidenheid qua blik in de ogen van deze markante koppen.