Encyclopédie van Diderot en d'Alembert (1751-1772)

Hoe divers de verzameling van de Brabant-Collectie is, blijkt uit de huidige mini-expositie waarin wij aandacht schenken aan het maken van materialen en de daarbij behorende ambachtelijke vaardigheden. Een hoofdrol is daarbij weggelegd voor de befaamde Encyclopédie, ou Dictionnaire raisonné des sciences, des arts et des métiers (Encyclopedie of beargumenteerd woordenboek van de wetenschappen, kunsten en beroepen) onder redactie van Denis Diderot (1713-1784) en Jean le Rond d' Alembert (1717-1783). Andere schrijvers waren onder meer Montesquieu, Voltaire en Rousseau. De delen van deze beroemde encyclopedie zijn in de jaren 1751-1772 verschenen in Parijs en waren alleen via voorintekening te verkrijgen. In totaal zijn 28 delen verschenen: 17 delen bevatten in totaal 72.000 artikelen en 11 delen zijn gevuld met gravures. In de jaren 1776-1780 volgde nog een supplement, bestaande uit 4 delen en een deel met illustraties.

Titelpagina
In: D. Diderot, J-B. le Rond d'Alembert, A.-C. Briasson (Parijs), C. Panckoucke (Parijs), M.M. Rey (Amsterdam),  Encyclopédie, ou Dictionnaire raisonné des sciences, des arts et des métiers,
A Paris: Briasson [etc.], 1751-1780
Vindplaats: TRE R 43 / 1

Onderstaande prent, die vanaf 1772 in elk deel met gravures werd toegevoegd, is een allegorische voorstelling van de Verlichting. De Encyclopédie geldt als hét werk van deze stroming. Bonaventure-Louis Prévost (1747-1804) maakte de gravure naar een tekening van Charles-Nicolas Cochin (1715-1790). Te zien zijn allerlei vrouwenfiguren met bovenaan de figuur van de Waarheid die haar licht laat schijnen. Rede en Filosofie willen haar sluier afnemen en Verbeelding reikt een bloemenguirlande aan. De andere allegorische figuren zijn representanten van de kunsten, wetenschappen en handel.

Frontispiece met allegorische voorstelling van de Verlichting

In: Encyclopédie, 1751-1780

Vindplaats: TRE R 43 / 1

De Encyclopédisten wilden in de Encyclopédie alle menselijke kennis bijeenbrengen en op die manier bijdragen aan de ontwikkeling van elk individu. Zij gingen daarbij uit van een nieuw concept van kennis. D'Alembert werkte dit in zijn Discours Préliminaire des Éditeurs in het eerste deel uit. Hij stelde daarin onder andere dat theologie ondergeschikt is aan de rede. De kerk keerde zich daarop tegen de schrijvers van de Encyclopédie. Ook de staat was het vaak niet eens met hun kritische houding ten opzichte van de samenleving, noch met hun pleidooi voor tolerantie en individuele vrijheid. Dit leidde tot censuur en in 1759 tot een tijdelijk publicatieverbod. Ondanks dit verbod werd dit grote naslagwerk zeer succesvol; het werd veel verkocht en besproken. Zo raakte haar gedachtegoed wijd verspreid. Ook nu nog is dat het geval door vertalingen en databases over de Encyclopédie op internet.
Onderstaande illustratie toont het hele systeem van menselijke kennis, ook wel De Boom van Diderot en d'Alembert genoemd.

Systeem van menselijke kennis
In: Encyclopédie, 1751-1780
Vindplaats: TRE R 43 / 1

Naast de kennis van de kunsten, wetenschap en techniek viel ook  de ambachtelijke kennis binnen de scope van de Encyclopédie, zoals te zien is in de volgende twee prenten.

Fabricage van papier, 
het werken aan de schepkuip, een pers

In: Encyclopédie, 1751-1780. Planches V, Papetterie pl. X

Vindplaats: TRE R 43 / Pl. 5

Het blazen van glazen, het roeren in de pot gesmolten glas,
het uitnemen van een hoeveelheid glas en het rollen, blazen en vormen hiervan
In: Encyclopédie, 1751-1780. Planches X, Verrerie pl. XIX
Vindplaats: TRE R 43 / Pl. 10

De mini-expositie is aangevuld met enkele prenten uit de reeks Volledige beschrijving van alle konsten, ambachten, handwerken, fabrieken, trafieken, derzelver werkhuizen, gereedschappen, enz.Ten deele overgenomen uit de beroemdste buitenlandsche werken: en vermeerderd met de theorie en praktijk der beste inlandsche konstenaaren en handwerkslieden (Dordrecht, 1789-1820). Onderstaande prent toont de stap in de papierfabricage na het scheppen, persen en drogen, namelijk het belijmen van het papier. Daarna volgt opnieuw drogen, persen en op maat snijden.

Lijming van het papier
In: J.J.F. Lalande & P.J. Kasteleijn, Volledige beschrijving van alle konsten, ambachten, handwerken, fabrieken, trafieken, derzelver werkhuizen, gereedschappen, enz... en vermeerderd met de theorie en praktijk der beste inlandsche konstenaaren en handwerkslieden.Te Dordrecht: bij A. Blussé en zoon, 1792, Pl. XII 
Vindplaats: TRE 16 B 1/9

Onze mini-expositie is, tijdens openingstijden van de Universiteitsbibliotheek, te zien tot en met woensdag 20 mei 2015.