Boekband meditatie- en gebedenboek

Ter bescherming van de diverse katernen waaruit handschriften en gedrukte werken bestaan, werden deze boeken voorzien van een omslag. Tevens diende de band voor het bijeen houden van het boekblok. De boekbanden, die ook een esthetische functie vervulden, werden in de Middeleeuwen vooral vervaardigd in kloosters. Vanaf de vijftiende eeuw werden zij ook gemaakt door ambachtslieden in de steden.

De omslag van de boeken was vaak van perkament of leer. Veel gebruiksboeken bevatten weinig of geen versieringen. Eenvoudige boekjes kregen vaak alleen een papieren omslag. Soms werden aan voor- en achterzijde van een leren of perkamenten boekblok enkele filetlijnen aangebracht en in het midden een stempel.

Belangrijkere werken werden vaak van een reliëf voorzien door het gebruik van paneelstempels (blindstempeling), het gebruik van bladgoud tijdens het aanbrengen van hoek-, midden- en rugstempels. De boeken werden veelal dichtgehouden door eenvoudige linten of door fraai sluitwerk van koper of brons. Een mooi voorbeeld hiervan is de boekband van onderstaand meditatie- en gebedenboek.


Plaats van uitgave: Tertiarissenklooster Bloemenkamp te 's-Hertogenbosch
Jaar van uitgave: ca. 1500.
Papier, 290 fol. (17 r.)
Afmeting: 139 x 99 (87 x 60) mm.
Vindplaats: KHS 9

Het boek is hoogstwaarschijnlijk vervaardigd door de Broeders van het Gemene Leven te 's-Hertogenbosch (Gregoriushuis). De vrijwel identieke banden van KHS 14 en KHS 16 zijn afkomstig uit dezelfde boekbinderij.

Getoond wordt het voorplat.
Bandvlak: kaders met filetlijnen. Tussen en over de driedubbele horizontale en verticale lijnen diverse blindstempeltjes: bloeiende roos, zes blaadjes, in een cirkel, fors. Diameter: 23 mm; vierbladige bloem in een ruit, 23 x 17 mm. Het blinde roosstempel ook op KHS 14. Middenveld van voor- en achterplat versierd met een paneelstempel (99 x 65 mm): Christus als Man van Smarten, met gekruiste armen staand in een graftombe, met de Arma Christi (dwarshout van het Kruis, Kruisopschrift [midden], ladder, speer, hyssopstengel met spons, trektang, twee balsemvaten [links], geselkolom met gesel en roede, balsemvat, dobbelsteen [rechts], drie spijkers), op het dwarshout van het Kruis loopt een haan, op de voorgrond onder de tombe drie opschietende struiken, afbeelding in een venster. Spreukband: O vos omnes qui transitis per viam attendite et videte si est dolor similis sicut dolor meus.

Klampsluitingen: twee pijlvormige penmuiters, met ciseleerwerk, twee schildvormige borgplaatjes, resten van leren sluitlippen.

Vergelijkbare banden zijn ook te vinden in Utrecht, Brussel, Leuven en Berlijn.

Vindplaats: KHS 9

Literatuur:

• Baarda, Carleen & Jos M.M. Hermans: Brabantse handschriften: Gerrit van Orden (1774-1854) en zijn schenking van handschriften aan het Provinciaal Genootschap van Noord-Brabant. Tilburg, 1992, p. 40, afb. 14.
• Verheyden, P.: Boekbanden uit 's-Hertogenbosch. In: Het Boek,  21 (1933), p. 209-239.
• Ven, Jeroen van de: 'Het boekbedrijf van de Broeders van het gemene leven te 's-Hertogenbosch in de zestiende eeuw'. In: Bijsterveld, Arnoud-Jan A., Jan A.F.M. van Oudheusden & Herman Pleij: Cultuur in het laatmiddeleeuwse Noord-Brabant: literatuur, boekproductie, historiografie. 's-Hertogenbosch, 1998, p. 55-63.
• Ven, Jeroen M.M. van de: Over Brabant geschreven: handschriften en archivalische bronnen in de Tilburgse Universiteitsbibliotheek. Dl. I. Middeleeuwse handschriften en fragmenten. Leuven, 1994. (Miscellanea Neerlandica ; 9), p. 39-44; 62-68.
• Storm van Leeuwen, Jan: De achttiende-eeuwse Haagse boekband in de Koninklijke Bibliotheek en het Rijksmuseum Meermanno-Westreenianum. 's-Gravenhage, 1976, p. 76-80 (m.n. p. 78), p. 254-257, p. 397 (rol VII), p. 398 (rol X), p. 429.
• Spoelder, Jan: Prijsboeken op de Latijnse school. Amsterdam/Maarsen, 2000, p. 512, p. 515, plaat xv (voorplat) en p. 516, plaat xvi (achterplat).