Kemphaan



Kemphaan in:
C. Nozeman, M. Houttuyn, C. Sepp, J.C. Sepp:
Nederlandsche vogelen volgens hunne huishouding, aert en eigenschappen beschreeven
KOD 041 G 01

Tringa, seu Glareola, Pugnax, of Kemphaen

De kemphaan is een weidevogel die in ons land nu voornamelijk nog te zien is als wintergast. Met name door drooglegging van vochtige terreinen broedt deze vogel nog maar zelden in Nederland. In Nozeman’s tijd was dat nog anders, zoals blijkt uit onderstaand citaat waarin hij de vogel beschrijft:
“Men omschryft onzen Vogel, den Vechtenden Strandlooper met roode pooten, welks drie zydelingsche bestierpennen ongevlekt zyn, en welks aengezicht met karrelige en vleezige tepeltjens bezet is. Hy draegt den naem van Vechtende, Philomachus, en Kemphaen, omdat, de eene man den anderen, vooral in ’t voorjaer, niet dulden kunnende, deeze vogel geen weergâe heeft van te kampen. Gemeenlyk sneuvelt de een of ander in het gevecht; en deeze oorlog duurt zoolang, zegt men, tot dat het getal der mannen en wyfjens gelyk is, want in de schoolen deezer vogelen die zig hier en daer tegen den broeityd nederzetten zyn altoos meer mannen dan wyven. Zulke schoolen zyn somstyds van eene zeer aenmerkelyke, en ‘k durf zeggen ongelooflyke, uitgestrektheid: gelyk men bynae iedere Lente in de landen aan de Eem; en in de Alblasserwaerd by de Giesen, geheele heyrlegers, uit duizenden bestaende, aen zal treffen.”
Nozeman gebruikte in navolging van Linnaeus de Latijnse naam Tringa pugnax voor de kemphaan. In 1804 is men overgestapt op de naam die de Duitser Blasius Merrem aan deze vogel gaf: Philomachus pugnax. Dit betekent: ‘de vechtlustige’.

In het voorjaar is het mannetje een opvallende verschijning met zijn imposante halskraag en kuif die sterk in kleur kunnen variëren. Nozeman omschrijft dit als volgt:
“Zonderling zyn de mannen, om hunne halzen en keelen, bekleed met lange vederen, die eenen breed nederhangenden kraeg uitmaeken. In koleur deezer kraegen vindt men geene twee gelyken. Sommige Kemphaenen hebben hem wit, anderen zwart, sommigen geel, anderen graeuw, doch altoos met eene mengeling die verscheidenheid maekt: en men vindt ‘er wier kraegen uit den blaeuwen, of groenen, of purperachtig, luisterryk weêrschynen… De Wyfjens, die nooit eenen Kraeg hebben, zyn een weinig kleiner van stuk dan de mannen, en hebben voor ’t overige dezelfde koleuren van vederen als zy… Nae ’t ruijen, midden in den zomer, gelyken zy beter naer elkanderen: Der mannen Kraegen zyn dan weg: en over het geheel zyn zy dan ook onderling merklyk vreedzaemer.”

In Nozeman’s tijd was de kemphaan zijn leven vaak niet veilig:
“… Om deezer jongen wille wordt ‘er door de Liefhebberen in de evengezegde maenden jagt op Kemphaenen gemaekt, want zy zyn eene lekkerny, en worden opgedischt voor sneppen… In donkere hokken (om ’t vechten voor te koomen,) kan men hen met melk en brood ongelooflyk vet maeken.”

Vindplaats: KOD 041 G 01