Enig bewaard gebleven overzichtskaart van het gehele Markiezaat



“Caarte van het Marquisaat van Bergen op Zoom .... “, getekend door
landmeter Johannes Baptiste Adan in 1790.

Afmetingen: 48,5 x 69,5 cm.

Pentekening, ingekleurd

Met het intreden van de landmeters uit de Waals-Brabantse familie Adan in dienst van de markiezen van Bergen op Zoom begint een opmerkelijke periode in de kartografische geschiedenis van het Markiezaat. In de periode 1740-1795 werd een omvangrijke serie detailkaarten en overzichtskaarten van onderdelen van dit gebied vervaardigd.

Johannes Baptiste Adan (1760-1841) is één van de meest productieve telgen. In 1783 maakte hij kaarten van de Oost- en Noord- en de Zuid- en Westkwartieren van het Markiezaat. Hierop zijn met nummers en kleuren de domeinen van de markiezen aangegeven. Helaas zijn deze kaarten niet meer te traceren. Fragmenten van de zogenaamde minuten, eerste versies, bevinden zich in het Brabants Historisch Informatie Centrum te ’s-Hertogenbosch. Inpolderingskaarten en een tienbladig atlasje van zijn hand bevinden zich in het archief van Bergen op Zoom.

Op verzoek van G. Vermeulen, één van de rentmeesters van het Markiezaat, vervaardigde Johannes Baptiste Adan in 1790 een kopie van de kaart naar metingen uit 1783. De totaalkaart van het gehele Markiezaat van Bergen op Zoom op één blad (!) is exact gekopieerd en verkleind “op ¼ der voetmaat uit de Generale Domein Caarte … geformeerd in 1783”. Een aantal vereenvoudigingen ten opzichte van de oorspronkelijke kaart is toegepast. De schaal bedraagt 1.000 Bloise roeden = 6,1 cm. De kaart is op het oosten georiënteerd.

De landmetersfamilie Adan heeft ook op landelijk niveau haar stempel op de cartografische ontwikkeling weten te zetten. Met name de perceelsgewijze karteringen in de vorm van hoek- en overzichtskaarten maken hen tot de voorlopers van het regionaal kadaster. Andere regio’s hebben hun voorbeeld gevolgd. Ook uniek waren de voor de Adans typerende technieken, zoals het gebruik van mallen voor de belettering en de kompasroos.

Genoemde manuscriptkaart is in feite de oudst bekende, vrij exacte en enig bewaard gebleven overzichtskaart van het gehele Markiezaat. In 1948 is deze verworven door de bibliotheek van het Provinciaal Genootschap van Kunsten en Wetenschappen te ’s-Hertogenbosch, waardoor de kaart nu in bezit is van de Brabant-Collectie.

Naast deze overzichtskaart van West-Brabant hebben wij nog drie Adan-kaarten in onze collectie:
Eén overzichtskaart (West-Brabant):

West- en Zuidkwartier van het Markiezaat, 1791 (fragment, cat.nr.2a) –

Johannes Baptiste Adan

Vindplaats: Generaliteitsland Brabant / West / Markiezaat Bergen op Zoom / 1791 (1)

Twee perceelkaarten:

Geinundeerd land onder de Buitenpoorterij, 1747 (cat.nr. 133) – Henri Adan [vader]

Vindplaats: B 46.2 / 1747(64)

Percelen onder Roosendaal en Wouw, 1793 (cat.nr. 940) – Johannes Baptiste Adan

Vindplaats: Generaliteitsland Brabant / West / Roosendaal/ 1793 (1)

NOOT: Op vrijdag 22 februari 2008 vond in de Hofzaal van Historisch Centrum Het Markiezenhof te Bergen op Zoom een studiedag, o.a gewijd aan de landmetersfamilie Adan, plaats. Aanleiding hiervoor was de tentoonstelling 'Meten voor de Markies' in het kader van een manifestatie in Bergen op Zoom en Roosendaal met de titel: A la carte, drie generaties landmeters Adan.

Literatuur:

• M. Storms, Drie generaties Adan. West-Brabantse landmeters in de 18e en 19e eeuw, ’t  Goy-Houten: Hes & De Graaf Publ. B.V., 2007

• W.A. van Ham, 'Een late overzichtskaarrt van het Markiezaat van Bergen op Zoom'. In: Caert-Thresoor, 1983 (p. 34-35)

Vindplaats: Generaliteitsland Brabant / West / Markiezaat van Bergen op Zoom / 1790 (1).