Historische winkelinterieurs

Niets is zo aan verandering onderhevig als een winkelinrichting. In de afgelopen decennia hebben veel winkels oude functionele en decoratieve elementen als etalage, toonbank, voorraadkasten of tegeltableaus verloren. Gelukkig is het interieur van de Bossche bakkerswinkel aan de Hinthamerstraat nauwelijks gewijzigd. De neogotische houten binnenpui en de kleurrijke tegeltableaus, vervaardigd door de Amsterdamse pateelfabriek De Distel in 1903, zijn echte blikvangers. Niet verwonderlijk dat dit pand in 2007 de Brabantse Monumentenprijs kreeg, een onderscheiding voor de mooiste monumentale winkel van Brabant. Dit Gesamtkunstwerk is van grote cultuurhistorische waarde en is eveneens een toeristische trekpleister voor de stad. 

Van even grote waarde is het intact gebleven interieur van de oudste drogisterij in Breda. Aan het plafond en aan de wand hangen kruiden en oude posters, in de hoek staat een oude weegschaal en in de originele houten schappen bevinden zich nog steeds oudhollandse snoepjes, drop, etherische olie, wierook en klassieke zeep. 

Nog steeds zijn de karakteristieke winkelpuien van kruideniersimperium De Gruyter met geglazuurde blauwe tegels en oude belettering winkelnaam in enkele Brabantse plaatsen te zien, zoals aan de Prinsenkade en de Haagweg in Breda, aan de Hinthamerstraat in ’s-Hertogenbosch en aan de Gasthuisring in Tilburg. Van het pand, nu een reisbureau, aan de Veestraat in Helmond bleef niet alleen de originele voorgevel behouden, maar ook de tegeltableaus van het interieur.

Daniël en Deborah van Schijndel achter de glazen toonbank van de Bakkerswinkel De Broodspecialist aan de Hinthamerstraat 89 in ‘s-Hertogenbosch, 2014. Op de achtergrond toonden de kleurrijke Jugendstiltegeltableaus de weg die het graan had afgelegd (zaaien, oogsten, malen en brood bakken).
(Foto: Marc Bolsius, ‘s-Hertogenbosch)

Reisbureau D-reizen gehuisvest in het interieur
van de voormalige winkel De Gruyter (1917) aan de Veestraat 2 in Helmond, 2014.
(Foto: Marc Bolsius, ‘s-Hertogenbosch)

Vaak past een nieuwe eigenaar de inrichting rigoureus aan, moeten de winkels plaats maken voor gelijkvormige, grote internationale ketens of gaan ze ten onder door de opkomst van webwinkels. Historische winkelinterieurs zoals die van de genoemde bakkerswinkel en drogisterij zijn daardoor zeldzaam geworden: ze verdwijnen steeds meer of worden bedreigd. Winkelinterieurs die niet beschermd zijn als rijks- of gemeentelijk monument zijn extra kwetsbaar. Gelukkig zijn er diverse mogelijkheden tot behoud. Soms krijgt het interieur een aangepaste functie en blijft het bestaan in zijn historische context, zoals een oude bakkerij die wordt uitgebreid met een lunchroom of een boekwinkel waar je ook koffie of thee kunt drinken. Ook zijn er voorbeelden van winkels die een andere functie krijgen, zoals horecagelegenheid of woning. Soms is er zelfs sprake van een verplaatsing, dan wordt het interieur ondergebracht in een andere winkel of streekmuseum. Dit beeldverhaal is dan ook een pleidooi voor het behoud van authentieke winkelinterieurs! 

Beeldmateriaal over dit onderwerp is slechts mondjesmaat te vinden. Getoond wordt de overgang van het bedienen en afwegen achter de toonbank van losse grutterswaren en later voorverpakte artikelen tot de kleinschalige zelfbedieningszaken, ook wel bekend als de buurtsuper. Vooral persfotografen maakten opnamen van winkelinterieurs voor de dag- en weekbladen. Het zijn vaak statische foto’s, denk aan een winkelopening (te zien aan de vele bloemstukken) of -sluiting, een jubileum of een portret van de beste winkelier van het dorp. Soms poseren eigenaren en hun personeel trots achter de toonbank en slechts incidenteel werden klanten in de winkel op de gevoelige plaat vastgelegd. Het is bijzonder dat in de Brabantse archieven ook enkele familiekiekjes van vóór 1920 zijn aangetroffen. Deze foto’s zijn nu een bron van kennis over de vroegere gang van zaken en inrichting in winkels. 

Interieur van de winkel in Vluchtoord Uden voor Belgen tijdens de Eerste Wereldoorlog, 1914.
Uitg. Grafische Kunstinrichting C. Uiterwijk, Rotterdam.
(Fotograaf onbekend. Prentbriefkaart. Brabant-Collectie, Tilburg University)

Buurtkruidenier Ton Beks (ViVo-winkel, kruising tussen kruidenier
en eerste zelfbedieningswinkel) in Asten, circa 1955.
(Foto: Gaston Remery. Brabant-Collectie, Tilburg University)

Slagerij Harrie Geboers aan de Nieuwstraat in Eersel, 1962.
Op 18 september 1963 begon hij op deze locatie de eerste supermarkt in de Kempen.
(Foto: Gaston Remery. Brabant-Collectie, Tilburg University)

Deze bijdrage van Emy Thorissen is eerder gepubliceerd in het tijdschrift In Brabant, jg. 15, nr. 1 (maart 2024), p. 38-51. Bekijk de pdf van het beeldverhaal. Ook online gepubliceerd op 4 april 2024 in de rubriek ‘Sprekend Verleden’  van Univers.