Zeldzaam drukwerkje van 18de eeuwse blinde dichteres Petronella Moens

Portret Petronella Moens 
Margaretha Cornelia Boellaard
olieverf op doek, ca. 1820/1824
Bron: Wikimedia Commons

De Brabant-Collectie heeft op de veiling van Bubb Kuyper te Haarlem (Veiling 52, 19 t/m 22 mei 2015 nr. 2543) een zeldzaam Brabants gelegenheidsdrukwerkje van Petronella Moens verworven, getiteld:
Aan mijn vriend C. Lach de Bêre, bij den glorierijken dood van zyn heldhaftigen vader den hoog welgeboren heer Cyprianus de Bêre, overleden den 14de maart 1814. Te Bergen op Zoom by J. Verkouteren, [z.j. = 1814]. 8 p.  
Bij dit boekje met een diepzwarte papieren omslag is op pagina 9 een extra gedicht toegevoegd van de hand van haar vriendin Adriana Rauws-van Overstraten: Grafschrift op de weledelen geboren heer Ciprianus de Bêre. Het boekje is in bezit geweest van F.A. Holleman. Op de titelpagina staat in potlood: “Zie mijn “Dirk v. Assendelft” en “Zoomvliet” ” FAH. Een tweede exemplaar van dit werkje is in het bezit van het Markiezenhof te Bergen op Zoom.

Titelpagina
Vindplaats: KOD 1814 B.o.Z. 1 

Cyprianus de Bêre (Steenbergen, omstreeks 1760 - 1814) wiens heldenmoed Petronella Moens in dit dichtwerkje roemt, ging reeds jong als kadet in dienst van het vaderland. In 1787 maakte hij deel uit van het bataljon van generaal-majoor Houston. Hij was aanwezig bij de plundering op 8 november 1787 in Den Bosch, maar werd toen niet beschuldigd van wangedrag. In 1793 nam hij met zijn compagnie grenadiers in België deel aan een veldtocht tegen de Fransen. Na de omwenteling in 1795 verliet hij het leger en leefde als ambteloos burger op zijn buitenverblijf Zoomvliet bij Bergen op Zoom. 

Na het herstel van Nederland in 1813 bood hij zijn diensten aan Koning Willem I aan om het vaderland van de Fransen te helpen bevrijden. Toen het Engelse leger onder sir Thomas Graham, in het begin van 1814, Bergen op Zoom ingesloten had, bedacht De Bêre samen met zijn schoonzoon, J.E. van Gorkum, een plan om de stad bij verrassing te overmeesteren. De aanslag vond plaats in de nacht van 8 op 9 maart 1814. Het lukte de Engelsen om binnen de vesting te komen. Maar door gebrek aan manschappen en ook omdat de kolonnes te weinig samenwerkten moest de stad in de morgen van 9 maart weer worden verlaten. De strijd was hevig. De Bêre, die als gids de tweede kolonne, gelegerd bij de Zoomsluis, over het ijs van de grachten binnenleidde, stortte zwaar gewond op het ijs en viel in handen van de Fransen. Op 14 maart 1814 overleed hij in het bijzijn van zijn zoon Christiaan Lach de Bêre.

Petronella Moens (Kubaard, 16 november 1762 – Utrecht, 3 januari 1843) werd slechtziend als gevolg van kinderpokken. Met behulp van prikletters kreeg ze schrijfonderricht. Haar vader leerde haar de letters door ze met zijn vinger op haar hand te schrijven; Petronella maakte ze vervolgens na op een kussen met spelden. Ondanks haar handicap werd Petronella een bekend schrijfster. Door te dicteren aan een secretaresse kwam een oeuvre van meer dan honderdvijftig titels tot stand waaronder een groot aantal letterkundige en godsdienstige werken. In 1786 kreeg zij een gouden medaille van het bestuur van de Portugese synagoge te Amsterdam voor het dichtstuk Esther dat ze met haar vriendin Adriana van Overstraten (1756-1828) heeft uitgegeven. Moens, die vaak te Bergen op Zoom verbleef, was bevriend met de zoon van Cyprianus, Christiaan, aan wie haar gedicht is opgedragen.

Het los aangehecht vel (pag. 9) is een extra gedicht van de hand van Adriana Rauws-Van Overstraten: Grafschrift op de weledelen geboren heer Ciprianus de Bêre. Zij prijst zijn dapperheid en moed.

Grafschrift
Vindplaats: KOD 1814 B.o.Z. 1

Van Overstraten trad in 1788 als dichteres op met een Eerkrans voor haar geboortestad Bergen op Zoom, dat zij samen publiceerde met Petronella Moens’ Eerkrans voor Aardenburg. De vrouwen hebben elkaar rond 1780 in Bergen op Zoom leren kennen en hebben samen verschillende werken uitgegeven. Dit citaat afkomstig uit Eerkrans voor Bergen op den Zoom van Van Overstraten maakt duidelijk dat heldenmoed niet alleen was voorbehouden aan Cyprianus de Bêre.

Geen harnas, geen helmet deedt ooit mijn volk verbleeken, 

Een eerloos leven was te laag voor hunnen geest. 

Nooit is het heilig recht voor ’t onrecht hier bezweeken, 

Hoe bleev een Bergenaar geacht, bemint, gevreest! 

 
Geïnteresseerd? Dit gelegenheidswerkje met de vindplaats KOD 1814 B.o.Z. 1 kunt u inzien in de Raadpleegruimte. 

Bron: 

Ans J. Veltman- van den Bos, Petronella Moens (1762-1843), Nijmegen, 2000. Vindplaats: CBM LET V1 BOS 2000.