Op de Brabantse markten

Prentbriefkaarten over het Brabants Dorpsleven waren zijn lust en zijn leven. Wijlen Albert Pennings (1944-2022) verzamelde er ruim drieduizend: maar liefst zeventien dikke mappen vol. Deze met zorg samengestelde verzameling is van hoge kwaliteit en werd begin april 2023 door zijn dochters Neeltje, Eefje en Martine en partner Tiny Hairwassers aan de Brabant-Collectie geschonken.

Voor deze ansichtkaartenreeks werd het Brabantse boerenleven van vroeger vastgelegd. Fotografen en uitgevers wisten wat mensen mooi vonden én wat goed verkocht. Meestal waren de opnamen in scène gezet, desalniettemin geven ze een uniek inkijkje in het dagelijks leven van de gewone Brabander tussen 1900-1940.

Voor dit beeldverhaal is het thema ‘Brabantse markten’ uitgelicht uit deze bijzondere collectie. Hetgeen de boeren verbouwden, was bestemd voor eigen gebruik en het vee. Soms waren ze in de gelegenheid om vanuit huis of op de markt overschotten te verkopen aan stadsbewoners. Wekelijks ging men te voet, met hondenkar, ossen- of schapenwagen of met paard en wagen naar de markt. Producten als boter, eieren, groente, aardappelen en soms ook bloemen werden verkocht. Zodoende beschikten de agrariërs over wat geld om luxere producten voor zichzelf aan te schaffen.

Melkventer met hondenkar vanuit Den Dungen naar Den Bosch. Noordbrabantsch Dorpsleven, 1917.
Uitg. Weenenk & Snel, Den Haag. No. 3, serienr. 17 28890 (met drukkersmerk in driepas: DTCo).
Fotograaf onbekend. Prentbriefkaart. Brabant-Collectie, Tilburg University

Er werden regelmatig veemarkten gehouden waar koeien, varkens, paarden, schapen, geiten en kippen van eigenaar konden wisselen: soms voor de slacht en soms om verder te fokken. Vroeger werden de dieren in de openlucht verzameld en vanaf 1931 in de overdekte veemarkthallen. Bekend zijn de Bredase en Bossche varkensmarkt en ook de Veghelse kalvermarkt. Het verschijnsel ‘handje klappen’, waarmee de deal tussen de koper en de verkoper wordt bezegeld, is tegenwoordig helaas verdwenen.

Op de Bredasche Varkensmarkt, 1904.
Uitg. Herman de Ruiter, v/h Firma G.G. de Voogt, Breda.
Fotograaf: vermoedelijk Herman de Ruiter. Prentbriefkaart. Brabant-Collectie, Tilburg University 

Noord-Brabantsche Kalvermarkt, 1906.
Uitg. Gez. Van Roosmalen, Veghel, serienr. 6124.
Fotograaf: Frans Stender. Prentbriefkaart. Brabant-Collectie, Tilburg University

Een vrij zeldzame serie betreft die van uitgever en drukker Stern & Schiele uit Berlijn: zwart-wit kaarten in lichtdruk van de eier-, groente-, lappenmarkt en klompenbeurs in ’s-Hertogenbosch. Op deze prentbriefkaarten zien we hoe de waren op de markt werden uitgestald om de kooplustige stedelingen te verleiden én een duidelijk verschil tussen de kleding van het platteland (witte gazen mutsen) en van de stad.

De Groentenkoopvrouw op de Markt ’s-Hertogenbosch, ca. 1911-1912.
Uitg. Stern & Schiele, Berlijn (met drukkersmerk in cirkel: SSB), serienr. 58/1128.
Fotograaf onbekend. Prentbriefkaart. Brabant-Collectie, Tilburg University

Op de Markt ’s-Hertogenbosch, ca. 1911-1912.
Uitg. Stern & Schiele, Berlijn (met drukkersmerk in cirkel: SSB), serienr. 58/1132.
Fotograaf onbekend. Prentbriefkaart. Brabant-Collectie, Tilburg University

Tot slot nog een bijzonder wetenswaardigheidje. Wist u dat het Dungense mèrtvrouwke dat vroeger met groente en eieren op de Bossche weekmarkt stond - vereeuwigd op diverse prentbriefkaarten én in brons - de grootmoeder van Albert Pennings was? Stien Sleutjes-van Hedel was haar naam.

Detail ‘Noordbrabantsche boerin’ uit combinatiekaart in jugendstildecor.
Groeten uit Noord Brabant, vóór 1907. Uitg. N. Raaijmakers.
Fotograaf onbekend. Prentbriefkaart. Brabant-Collectie, Tilburg University

Groeten uit Noord Brabant, vóór 1907. Uitg. N. Raaijmakers.
Fotograaf onbekend. Prentbriefkaart. Brabant-Collectie, Tilburg University

ONLANGS VERSCHENEN: deze bijdrage van Emy Thorissen is gepubliceerd in nummer 4 van het tijdschrift In Brabant (december 2023). 

Momenteel wordt de gehele prentbriefkaartencollectie van Albert Pennings door de Brabant-Collectie gedigitaliseerd. 

NB: Jac Biemans en Albert Pennings zijn de initiatiefnemers van de website brabantsdorpsleven.nl, die in huidige vorm door het BHIC is gerealiseerd. De prentbriefkaarten – gesorteerd op uitgever en series op jaartal – zijn op onderwerp te bekijken en ook verhalen zijn opgenomen.