Wandelen door de Brabant-Collectie: Van Bladel naar Natuurbegraafplaats De Utrecht

Etappe 12 Brabants Vennenpad (18,5 km)

We beginnen de wandeling vandaag op de Markt in Bladel. Hier stond, tot de reconstructie van het marktplein in 1959-1960, het Sniedershuis: de geboorteplaats van Jan Renier en August Snieders. Eerstgenoemde kwamen we in het blogbericht van etappe 11 al tegen. August Snieders (1825-1904) was net als zijn oudere broer een bekend schrijver. In 1844 vertrok hij naar Antwerpen waar hij werkte als journalist en redacteur. Grote faam verwierf hij als letterkundige die zich opwierp voor de Vlaamse zaak.

Geboortehuis van de gebroeders J.R. en A. Snieders, Markt te Bladel. Foto.
Maker onbekend. Datering: 1959. Formaat: 9 x 13 cm. Vindplaats: B 60.1 / 810.11 (1)

In 1689 liet Jan Cuyl zijn afgebrande logement De Leeuw herbouwen. Het huis werd van 1806 tot 1886 bewoond door de roemrijke familie Snieders, geslacht van bierbrouwers en nazaten van familie Cuyl. Dit grote pand, dat bekend stond als het Sniedershuis, deed naast woonhuis en boerderij dienst als bierbrouwerij. Later kwam hier Café Groenen en de schuur was in 1936 het pakhuis van de Boerenbond. Ter nagedachtenis aan August is juni 1962 in de gevel van het nieuwe pand, dat op de plaats kwam van het oude Sniedershuis, een bronzen plaquette aangebracht. Toen dat pand in 2008 afgebroken werd, is de plaquette tijdelijk verwijderd, maar sinds 2011 is deze weer teruggeplaatst in de nieuwbouw. Onderstaande foto van de plaquette bevindt zich in onze collectie.

Foto van de bronzen plaquette van August Snieders. Maker en datering foto: onbekend.
Formaat foto: 17 x 12 cm. Vindplaats: B 60.1 / 810.12 (1)

Voor de fanatieke wandelaars die er niet genoeg van kunnen krijgen nog een tip. De Markt is het startpunt van langeafstandswandeling Sniederspad GR 565. Dit pad loopt via Turnhout naar Antwerpen: twee plaatsen in België die sterk gelieerd zijn met Jan Renier respectievelijk August Snieders.

Voordat we verder gaan, staan we nog even stil bij het gemeentehuis. Links hiervan staat het beeld van Marie (Mie) Moors, gemaakt door Wim Gubbels.

Mie Moors. Koopvrouw. Beeldhouwwerk van Wim Gubbels.
© foto (mei 2022): Jolanda van den Akker / Brabant-Collectie, Tilburg University

Mie handelde in eieren, kippen, konijnen en jonge bokken. Ze was een vaste passagier op de stoomtram naar Eindhoven, waar ze op de markt haar koopwaar verkocht. Bernard Fleerakkers beschrijft in De Schééper (juni 2021, nr. 129, pag. 13) de volgende anekdote over haar: “Legendarisch is het verhaal hoe zij er in slaagde om de tram niet weg te laten rijden. “Wocht èfkes!”, riep Mie tegen de conducteur, “Ik moet pisse! Dè nie”, zei de conducteur. “Tèèd is tèèd! Dè wèl”, zei Mie en ze ging voor de locomotief zitten. Dat kon zonder problemen, want ze had ’n oopetoebroek of snèlzeiker aan." Het laat zich raden om wat voor soort kledingstuk het hier gaat, maar als je er niet uitkomt kun je dat hier nalezen.

Na de Markt komen we bij Bleijenhoek en lopen langs de heemkamer van Pladella Villa. Deze naam voert terug naar een akte uit 922, waarin melding wordt gemaakt van een Karolingische hofstede met die naam. Hier tekende Karel de Eenvoudige een akte, die wordt gezien als het begin van het Graafschap Holland. Vaak wordt beweerd dat die versterkte hofstede in het huidige Bladel moet hebben gestaan, maar overtuigend bewijs hiervoor is nog niet gevonden. Neemt niet weg dat onderstaande prent uit onze collectie een mooie weergave is van waar het zogenaamde Oude Hof van Bladelle gesitueerd zou kúnnen zijn. De prent staat in deel 2 van Aloude Hollandsche histori etc. van Gerard van Loon (1743). Dit boek is zowel online als fysiek raadpleegbaar op locatie bij de Brabant-Collectie.

Plattegrond met kerk van Bladel en grond en gracht van het Oude Hof van Bladelle.
Ets. Maker: A.Z. Datering: onbekend. Formaat: 16,2 x 22,4 cm. Vindplaats: B 60.1 / 820.11 (1)

We verlaten Bladel en lopen noordwaarts richting Hulsel. Kijk je in de wandelgids van Het Brabants Vennenpad dan lijkt dit op het eerste oog een saai stukje. Maar niets is minder waar. Waterschap De Dommel, Brabants Landschap en Natuur-en (weide)vogelvereniging Reusel-De Mierden zijn hard bezig geweest een ecologische verbindingszone te maken tussen Bladel en Landgoed De Utrecht. Het beekje De Raamsloop kreeg natuurvriendelijke oevers, poelen werden aangelegd, bomen gerooid, struiken aangeplant en langs enkele akkers kwamen een keverbank en een bijenrand.
In de jaren 50-60 van de vorige eeuw maakte Gaston Remery in de omgeving van Hulsel deze twee mooie sfeerbeelden: een impressie van het werken op het land en het leven op de boerderij.

Graanoogst omgeving Hulsel. Foto. Maker: Gaston Remery. Datering: 1958. Formaat: 20,3 x 25 cm.
Vindplaats: GR/map 4 arbeid/022. © Gaston Remery / Brabant-Collectie, Tilburg University

Vrouw in woonkamer van haar boerderij. Foto. Maker: Gaston Remery. Datering: 1963.
Formaat: 25,2 x 20,2 cm. Vindplaats: GR/map 3 woning/049.
© Gaston Remery / Brabant-Collectie, Tilburg University

Na Hulsel laten we de bebouwing achter ons en bereiken de Neterselse Heide, door Brabants Landschap in 2004 voor het symbolische bedrag van 1 euro opgekocht van gemeente Bladel. Aansluitend komen we bij de Mispeleindse Heide, onderdeel van Landgoed De Utrecht. Wat je hier letterlijk niet over het hoofd kan zien, is de in 2011 geopende D’n Flaestoren, gelegen aan het gelijknamige ven De Flaes. De combinatie van acht bomen (afkomstig uit dit gebied) en een flinke portie staal geven de toren een robuust, maar ook open karakter. Je moet er wat trappen voor lopen, maar dan word je getrakteerd op een fenomenaal uitzicht. Vanaf een platform op 22 meter hoogte overzie je het gehele gebied. Het is een uitgelezen plek om vogels te spotten. Met wat geluk kun je tijdens de najaarstrek in augustus bijvoorbeeld de Zwarte Ooievaar op het ven zien foerageren. Vergeet niet een 1 euro muntstuk mee te nemen, anders kom je de toren niet op.

Uitkijktoren De Flaes (augustus 2022)
© Jolanda van den Akker / Brabant-Collectie, Tilburg University

De Flaes heeft ook op de mens de nodige aantrekkingskracht. Zo werd in de zomer nogal eens gezwommen in het ven.

Lage Mierde, De Flaes. Prentbriefkaart. Maker en datering onbekend. Uitgever: Fa. C. Hendrix-van Loon,
Lage Mierde. Formaat: 9 x 13,8 cm. Eigendom Brabant-Collectie, Tilburg University   

In een ‘echte’ winter, met genoeg vorst, kun je er schaatsen. Dat gebeurt hier al sinds 1925. Het ven had een ware regiofunctie en werd druk bezocht. Met als triest neveneffect vernielde oevers en rondslingerend afval. Het werd zelfs zo erg dat de houtvester van Landgoed De Utrecht dreigde het ven voor de schaatsers af te sluiten. De oprichting van IJsclub De Flaes in 1933 voorkwam dit en zorgde voor “orde en regelmaat bij het schaatsen”, aldus de notulen van de oprichtingsvergadering.

We komen aan bij buurtschap Dun dat al in de middeleeuwen een ontginningsgebied was van de Heerlijkheid Hilvarenbeek. De opbrengsten waren laag en in 1890 stonden er nog maar acht bewoonde huizen, waarvan twee boerderijen een jaar later afbrandden. In 1899 begon Levensverzekering Maatschappij Utrecht in dit gedeelte van Brabant een groot ontginningsproject als geldbelegging. Heidevelden werden opgekocht en ontgonnen tot landbouwgronden en bos. Meer hierover lees je in het volgende blogbericht.

Onze route loopt door De Hertgang, een mooi bosgebied met de meanderende beek de Reusel. Op 14 mei 1969 schreef Pierre van Beek over dit gebied een lovend artikel in Het Nieuwsblad van het Zuiden (integraal te lezen op de website van Cubra). Van Beek beweert dat de oevers van de Reusel aan de ontginning ontsnapt zijn. In zijn boek Kijk op Esbeek (2011, pag. 205-206) weerlegt Jan van Helvoirt deze uitspraak. Van Helvoirt zegt dat op deze plek in de 14e eeuw of al eerder ontgonnen werd. Akkers en beemden werden aangelegd, boerderijtjes werden gebouwd en herbouwd. Rond 1900 kon dit cultuurlandschap ‘vervallen’ tot natuur, terwijl de omringende heide ontgonnen werd. Het vaak gebruikte stempel ‘eeuwenoud natuurgebied’ is in zijn ogen dan ook niet terecht.

Even kort afwijken van de route voor een pauze bij herberg In den Bockenreijder is eigenlijk een ‘must’. Zeer terecht is deze pleisterplaats in het bos in 2015 uitgeroepen tot het beste café van Nederland.

Lage Mierde, Herberg "In den Bockenreijder". Prentbriefkaart. Maker en datering onbekend. Uitgever:
Fa. P. Meulenbroeks, Lage Mierde. Formaat: 9 x 13,5 cm. Eigendom Brabant-Collectie, Tilburg University

In den Bockenreyder (september 2022)
© Jolanda van den Akker / Brabant-Collectie, Tilburg University

In de jaren 30 van de vorige eeuw begint Janus de Bruyn een buurtcafétje dat al snel de naam In den Bockenreyder krijgt. Deze naam berust op een verkeerde interpretatie van het woord Hertgang, waarbij ‘hert’ geassocieerd wordt met ‘bok’. Het heeft dus helemaal niks te maken met bokkenrijders. Ed van Hees (zie: Tussen Paradijs en Toekomst, 2021, nr. 113, pag. 33-34) sprak in 2019 met de toenmalige beheerder Ad de Bruyn, de kleinzoon van Janus, over de vroege jaren van het café. Janus was het café begonnen zonder vergunning. In 1940 kreeg hij hiervoor een boete. Tevens werd de gehele drankvoorraad geconfisqueerd, wat een grote strop was. Een vaste bezoeker schoot de kroeg te hulp. Hij liet een fotograaf (naam onbekend) een foto van het interieur van de kroeg maken, met de bazin achter de tap en opa voor de haard. De foto werd als prentbriefkaart verkocht bij boekhandel P. van de Borne in Esbeek. De verkoop liep dermate goed dat van de opbrengst een vergunning voor het schenken van alcoholische dranken gekocht kon worden. Om welke prentbriefkaart het hier precies gaat, is bij ons niet bekend. Het zou wellicht deze kunnen zijn. Weet jij om welke prentbriefkaart het gaat, neem dan zeker contact met ons op.

We laten de gezellige drukte bij de Bockenreyder achter ons en lopen het bos weer in. Via een slingerend en licht geaccidenteerd pad over de restanten van een zandverstuiving bereiken we het eindpunt van deze dag. De volgende keer gaan verder naar Hilvarenbeek.

Bronnen:

• M.P.C. Daniëls: Bladel en Netersel in oude ansichten, deel 2. Zaltbommel: Europese Bibliotheek, 1985. Vindplaats: BRA Z6 ANSI BLAD 2
• B. Fleerakkers: Toen d'n tram nog door Reusel liep (3). In: De Schééper, juni 2021, jaargang 33, nr. 129, pag. 13-19. Vindplaats: T 08741
• E. van Hees: "In d'n Bockenreijder". Een café op Dun met geschiedenis. In: Tussen Paradijs en Toekomst, oktober 2021, jaargang 40, nr. 113, pag. 33-34. Vindplaats: T 07486
• J. van Helvoirt: Kijk op Esbeek: 100 verhalen over de geschiedenis van Esbeek. Esbeek: Werkgroep Heemkunde Esbeek, 2011. Vindplaats: BRA Y HELV 2011
• N.A.J.C. van Limpt: Bladel en Netersel in oude ansichten, deel 1. Zaltbommel: Europese Bibliotheek, 1972. Vindplaats: BRA Z6 ANSI BLAD 1
• J. Peijnenburg: De Sniedersweek te Bladel 9-17 juni 1962. In: Brabantia, jaargang 11, nr. 4, pag. 187-195. Vindplaats: T 00820
• W. van Teeffelen: 60 jaar IJsclub "De Flaes"; historie in een notedop. In: Tussen Paradijs en Toekomst, 1993, jaargang 12, nr. 36, pag. 77-84. Vindplaats: T 07486