Wetenschappelijk vlees

De anatomie van ons lichaam is al eeuwenlang onderwerp van wetenschappelijke studie, met name in de geneeskunde. In de Noordelijke Nederlanden realiseerde men zich halverwege de 16e eeuw dat kennis van de structuur van het lichaam van belang was voor het werk van chirurgijns en vroedvrouwen. Vanaf 1556 mocht het Amsterdamse chirurgijnsgilde eenmaal per jaar het lichaam van een geëxecuteerde misdadiger opensnijden met als doel het lichaam te ontleden (Grieks: aná, open, tomé, snede). De bekendste afbeelding van een dergelijke ontleding is natuurlijk Rembrandts Anatomische les van Dr. Nicolaes Tulp uit 1632. Een soortgelijke afbeelding van een chirurgisch 'theater' is de kopergravure uit Cours d'operations de chirurgie van Pierre Dionis (Brussel 1708).

P. Dionis: Cours d'operations de chirurgie
Brussel 1708
CBC TFK A 7690

Het vakgebied won snel aan status en lectors in de anatomie werden al in het vierde kwart van de 16e eeuw aangesteld. Van deze vroege Noord-Nederlandse anatomen zijn de hierboven genoemde Nicolaes Tulp (1593-1674) en Frederik Ruysch (1638-1731) ongetwijfeld de bekendste. In de 18e eeuw behoorde de Leidse hoogleraar B.S. Albinus (1697-1770) tot de top van de anatomische wetenschappers. Zijn afbeeldingen horen tot de allernauwkeurigste.
De universiteitsbibliotheek beheert een verrassende hoeveelheid belangwekkende historische geneeskundige werken, hoewel Tilburg University geen medische faculteit bezit en een dergelijke collectie hier dan ook niet in de lijn der verwachting ligt. De bekende werken van vroege anatomen als Vesalius en Ruysch ontbreken, maar de boeken van veel andere specialisten op dit geneeskundige gebied zijn wel degelijk aanwezig. Het vroegste anatomische werk in de collectie stamt uit 1656: Anatomia, ofte, Ontledinge des menschelicken lichaems van de Deense arts Thomas Bartholin (1616-1680), de ontdekker van ons lymfevatenstelsel.

Th. Bartolin
Gegraveerd titelblad; typografisch titelblad; ontleed hoofd

Tot de 18e-eeuwse topstukken behoort zonder meer Explicatio tabularum anatomicarum Barth. Eustachii (1744), het wetenschappelijk commentaar van de hierboven genoemde Bernhard Siegfried Albinus op de anatomische prenten van de 16e-eeuwse Italiaanse anatoom Bartholomeus Eustachius (†1574). Onze tuba auditiva is naar hem vernoemd: buis van Eustachius.

B.S. Albinus
Titelblad en twee keer afbeelding XXXI

De 19e eeuw is vertegenwoordigd met twee opwindend fraaie folianten: het tweedelige Magazijn van ontleedkunde (1834) en Anatomischer Atlas des menschlichen Körpers (1830-1834). Laatstgenoemd boek is van de Duitse patholoog-anatoom Moritz Ignaz Weber (1795-1875).

Magazijn van ontleedkunde
CBC TFK D 29

Voor de tentoonstelling zijn 35 ontleedkundige werken geselecteerd, uit de periode 17e eeuw tot ongeveer 1920. De grootste verrassing van de selectie is zonder enige twijfel het opmerkelijk grote aantal anatomische boeken met beweegbare afbeeldingen uit het eind van de 19e- en begin van de 20e eeuw. Tussen 1860 en 1920 was er een ware hausse van drukwerk met beweegbare illustraties. De uitgeverij van Æbele Evert Kluwer (1868-1933) in Deventer heeft verschillende titels met beweegbare illustraties uitgebracht. Op anatomisch gebied komen man, vrouw, kind, hoofd, oog maar ook dieren aan bod, zoals de koe en de honingbij. Het is bijna onmogelijk niet in superlatieven te vervallen, aangezien dit soort boeken werkelijk schitterend zijn om te bekijken. En hoewel de benaming topstuk om verschillende redenen vermeden dient te worden, behoort het boekje van Aletta Jacobs (1854-1929) over de anatomie van de vrouw tot de bijzonderste in de tentoonstelling.

Boeken met beweegbare illustraties

Te zien: in de universiteitsbibliotheek op niveau 0 (t/m donderdag 9 mei) en niveau 1 (t/m vrijdag 1 maart).