Van olielantaarn tot gloeilamp

In de Brabant-Collectie zijn enkele objecten terug te vinden, die de geschiedenis van de verlichting illustreren: van de olielantaarns als straatverlichting aan het eind van de zeventiende eeuw, gaslantaarns in de tweede helft van de negentiende eeuw tot de verlichting met behulp van elektriciteit vanaf begin twintigste eeuw.

Bij de gedachten en zegenbeden van de lantaarnaanstekers voor de burgers en inwoners van de stad 's-Hertogenbosch voor het jaar 1817 is te zien hoe zij een olielamp boven de straat met een katrol naar beneden halen om deze bij te vullen. Een nieuw type olielamp in straatlantaarns werd in 1663 door Jan van der Heyden (1637-1712) uitgevonden. De raapolie als brandstof gaf beter licht dan de kaarslantaarns. Het aantal branduren was groter en het brandgevaar door een gesloten oliereservoir kleiner. Reden voor een snelle verspreiding van deze Jan van der Heyden-lantaarn, ook in het buitenland.

 Gedachten en Zegenbeden van de lantaarnaanstekers in 's-Hertogenbosch
Houtgravure. 1817
Vindplaats: ML / 411.3 (1 jan) (79)

Net voor de gaslantaarns rond 1860 in zwang kwamen, stuurden de gaslantaarnaanstekers van 's-Hertogenbosch een nieuwjaarswens die de oude situatie illustreert. Te zien is hoe twee dragers met een bak olie onderweg zijn naar de centrale lantaarn boven de pomp op de Markt.

De Gaz-lantaarnaanstekers der stad 's-Hertogenbosch
Houtgravure. 1855
Vindplaats: ML / 411.3 (1 jan) (121)

Hoe blij men is met de verlichting door elektriciteit, blijkt uit het citaat op deze prentbriefkaart met twee interieurschilderingen van de Bossche schilder Herman Moerkerk (1879-1949): 

In het petroleumlicht, bij lezen, naaien en verstellen. 

Kan men geen letter zien, de steken haast niet tellen ... 

Maar in het helder licht der electriciteit. 

Wordt werken een genot en lezen zaligheid!

Prentbriefkaart
Op achterzijde de tekst: De P. N.E. M. te 's-Hertogenbosch en het G. E.B. in Uw woonplaats staan U gaarne met alle gewenschte inlichtingen omtrent aansluiting ten dienste
Vindplaats: ML / 214.3 (1)

Bij het honderdjarig bestaan van de gloeilamp in 1979 bracht N.V. Philips' Gloeilampen deze fraaie facsimile met foudraal uit van een uitgave uit 1916, getiteld: Naamlooze Vennootschap Philips' gloeilampenfabrieken 1891-1916: Eindhoven. Dit werk is destijds uitgegeven ter gelegenheid van het 25-jarig jubileum van N.V. Philips' Gloeilampenfabrieken. De beroemde sierkunstenaar Theo Nieuwenhuis (1866-1951) tekende voor de vormgeving. Over deze bijzondere boekband en de facsimile kunt u meer lezen bij de Koninklijke Bibliotheek.

J. Feith, Th. Nieuwenhuis, Naamlooze Vennootschap Philips' gloeilampenfabrieken 1891-1916: Eindhoven,
Eindhoven : N.V. Philips' Gloeilampenfabrieken, 1979
Vindplaats: CBM L 0358

Het huidige hoofdkantoor van de lichtdivisie van Philips, Philips Lighting, is in Eindhoven gevestigd. In diverse plaatsen heeft Philips Lighting vestigingen, zoals de ‘Flips febriek’ in Roosendaal (sinds 1947). Deze fabriek gaat nu sluiten. De tentoonstelling 'Philips Roosendaal, licht op een veranderende stad' is vanaf 13 december 2015 in het Tongerlohuys in Roosendaal te zien. Het museum hoopt met deze grote Philipstentoonstelling, waarin een beeld wordt gegeven van het bedrijf, de medewerkers en de invloed op Roosendaal, de pijn van het afscheid wat te verzachten.