Van wandkaart tot postkaart

De negenbladige kaart 'Belgii XVII Provinciarum Tabula' van Frederik de Wit (1630-1706) behoort tot de grote reeks wandkaarten van de Zeventien Provinciën der Nederlanden die uit de periode 1557-1795 bewaard zijn gebleven. Het is met recht een bijzondere kaart.
Ten tijde van de verschijning van de kaart (rond 1660) was het de meest aan de actualiteit van het wegennet aangepaste kaart. De Republiek was door de Vrede van Münster een souvereine staat geworden en De Wit zag zich onder invloed daarvan gedwongen een kaart van de Zeven Provinciën te maken. Hij gebruikte daarvoor dezelfde koperplaten als voor de kaart van de Zeventien Provinciën door de drie bladen van de Zuidelijke Nederlanden weg te laten.
Beide kaarten beleefden drie edities over een periode van tachtig jaar (ca. 1660 - ca.1740).
Na de dood van De Wit kwamen de koperplaten in het bezit van de Leidse uitgever en boekhandelaar Pieter van der Aa (1659-1733). Na zijn dood kwamen ze in handen van het grote kaartenbedrijf van Covens en Mortier. Geen enkele andere beroemde wandkaart van de Nederlanden heeft zo'n verbreiding gekend.

Les Provinces Confederées du Pais-Bas
VdH 138-k-4(b)

De kaart is vooral bijzonder omdat Van der Aa begin 18e eeuw deze op een aantal belangrijke punten veranderde. Hij bracht nieuwe aanduidingen aan voor de veiligheid van de scheepvaart. Daarnaast stempelde hij meer dan 225 kleine letters P in een vierkant kadertje als aanduiding van de op dat moment bestaande poststations. Verder tekende hij fijne stippellijntjes in om de toenmalige postwegen aan te geven.

Detail van Les Provinces Confederées du Pais-Bas
Met ingetekend poststation (letter P) en postwegen (stippellijn)
VdH 138-k-4(b)

Het karakter van de kaart werd hierdoor grondig gewijzigd. De aanpassingen maakten deze wandkaart tot de eerste postkaart van de Republiek.

Voorjaar 2005 schonk collectioneur Henk van der Heijden zijn gehele verzameling, bestaande uit 200 kaarten en circa 40 atlassen van de Zeventien Provinciën, aan de Brabant-Collectie. Hij is ruim 60 jaar bezig geweest met het opbouwen van deze verzameling. De oorspronkelijke wandkaart van De Wit evenals de postkaart van Van der Aa bevinden zich hierin.

Op 28 september jl. is Henk van der Heijden op 95-jarige leeftijd overleden.

Literatuur:

• H.A.M. van der Heijden: De Nederlanden van wandkaart tot postkaart. Alphen a/d Rijn, 2006. BRA Z4 HEYD 2006
• H.A.M. van der Heijden: Oude kaarten der Nederlanden, 1548-1794. Alphen a/d Rijn, 1998, deel 1, pag. 479-484. BRA Z4 HEIJ 1

Vindplaatsen:

• Wandkaart: BELGII XVII PROVINCIARUM TABULA.
  VdH 138-k-4(a). Afm.: 132 x 168 cm. Schaal 1: 250.000. Op 9 losse bladen
• Postkaart: LES PROVINCES CONFEDEREES DU PAIS-BAS. 1735-1744.
  VdH 138-k-4(b). Afm.: 103 x 120 cm. Op 4 bladen en 5 stroken, samen op linnen gemonteerd en stokken