Wandelen door de Brabant-Collectie: Van Oosterhout naar Raamsdonk

Etappe 7 Zuiderwaterlinie Wandelpad (22,3 km)

Vandaag wandelen we vanuit Oosterhout in noordelijke richting via Geertruidenberg naar het eindpunt Raamsdonk. Net als in etappe 6 liggen begin- en eindpunt voor een wandelaar slechts zo’n 9 km uit elkaar, maar door allerlei interessante slingers te maken in het Brabantse land wandelen we wat extra kilometers. Op onderstaande uitsnede van een historische kaart uit 1810 kun je het gebied zien waar we vandaag doorheen lopen én enkele historische plekken die de vorige keer op ons pad lagen.

Uitsnede van: Carte Figurative De L'Arrondiessement de Breda Formée En Grande
Partie par H. Verhees etc. Pentekening, gekleurd. Maker: Hendrik Verhees. Datering: 1810.
Formaat gehele kaart: 57,5 x 91 cm. Vindplaats: Bataafs Brabant / West / 1810 (1) 

Bij knooppunt 38 gaan we via het viaduct het Wilhelminakanaal over. Onderstaande prentbriefkaart toont de situatie rond 1938, toen hier nog een draaibrug lag. Deze werd op 30 oktober 1944 door de Duitsers tijdens hun terugtocht opgeblazen.

Oosterhout Bredascheweg - Wilhelminakanaal. Prentbriefkaart. Maker en uitgever onbekend.
Datering: ca. 1938. Formaat: 9 x 14 cm. Vindplaats: pbk-O 31 / 132 (1)

Aan de overkant van het water komen we langs Bredaseweg 106, een rijksmonument. Dit gebouw van architect Jan Verheul dateert uit 1901 en huisvestte tot 1927 bierbrouwerij De Gekroonde Bel. In de bibliotheek van Tilburg University bevindt zich een fraai boekwerkje uit 1904, waarin vol lof over het pand wordt gesproken (pag. 7): “Wie thans de tramlijn volgt van Breda naar Oosterhout, ziet op weinige minuten afstands van laatstgenoemde plaats een prachtgebouw verrijzen, dat als het ware eenieders aandacht tot zich trekt. Ontworpen in den nieuwen stijl, regelmatig doorgevoerd, doch met vermijding der twee uitersten, heeft de heer J. Verheul Dzn., architect te Rotterdam, naar wiens teekening en ontwerp het gebouw is uitgevoerd, een doorslaand bewijs gegeven, dat ook voor fabrieksgebouwen schoonheid van vorm te paren is aan doelmatigheid van inrichting.” De uitgave is verluchtigd met enkele foto’s, waaronder deze.

Voorgevel van bierbrouwerij De Gekroonde Bel. In: Noordbrabantsch-Beiersch
bierbrouwerij "De Gekroonde Bel", Oosterhout (N.-Br.) etc. Pag. 2. Vindplaats: CBM C 06333

De voorgevel is opgesierd met enkele kleurige tegeltableaus, vervaardigd door de Faïence- en Tegelfabriek Holland te Utrecht. Hieronder een voorbeeld van zo’n tableau, te vinden aan de rechterzijde van het pand. Biergilde De Gecroonde Bel hanteert deze afbeelding momenteel als zijn logo.

Tegeltableau met het beeldmerk van De Gekroonde Bel.
Bredaseweg 106/106 A, Oosterhout. © Jolanda van den Akker / 
Brabant-Collectie, Tilburg University

Van 1927 tot 1935 was hier een bierbottelarij gevestigd. Daarna nam Philips het terrein over en vestigde er eerst gloeilampenfabriek Volt en later PDM Magneetbanden. Na een restauratie van het complex biedt het momenteel plaats aan diverse kantoor- en bedrijfsruimtes.

Via het Slotpark lopen we verder oostwaarts en passeren op Zandheuvel 51 de voormalige Sint-Vincentiusschool (nu: Speelgoed- en Carnavalsmuseum ‘Op Stelten’). De Brabant-Collectie is in het bezit van onderstaande prentbriefkaart van het gebouw dat stamt uit 1914.

St. Vincentiusschool a/d Zandheuvel. Oosterhout. Prentbriefkaart. Maker,
uitgever en datering onbekend. Formaat: 9 x 14 cm. Vindplaats: pbk-O 31 / 610.11 (1)

We bevinden ons nu in het beschermde stadsgezicht De Heilige Driehoek, waarvan de kern gevormd wordt door drie aan elkaar grenzende kloostercomplexen. Aan de rechterkant bevindt zich op Zandheuvel 90 de Onze Lieve Vrouweabdij. Iets verderop, aan de Kloosterdreef, ligt Sint-Catharinadal. Het derde kloostercomplex, de Sint-Paulusabdij, ligt niet op onze route. Het gebied is omgeven door tuinen, landerijen en boerderijen. Het is gesitueerd op de rand van het hoge en het lage deel van Oosterhout. Je vindt er houtwallen en oude waterlopen die in de volksmond rullekes werden genoemd.

Een paar kilometer verderop ligt iets van onze route verwijderd de Slotbosse Toren, een restant van het uit 1289 daterende kasteel Strijen. Toen edelman Willem van Duvenvoorde rond 1325 het terrein opkocht, maakte hij er een van de grootste kastelen in Brabant en Holland van. In de 16e eeuw, tijdens de Tachtigjarige Oorlog, werd het vernietigd en nooit meer herbouwd. Nu rest een 25 meter hoge hoektoren, gelegen op een eilandje omringd door sloten.

Toren van kasteel Strijen, Oosterhout. Gekleurde pen-/penseeltekening.
Maker en datering onbekend. Vindplaats: O 31 / 820.11 Strij (8)

We lopen noordwaarts en laten Oosterhout achter ons. Nadat we onder de drukke A59 door zijn gewandeld, lopen we langs de oevers van de Donge en krijgen al snel de voormalige Dongecentrale in zicht.

Zicht vanaf de zuidkant op de Dongecentrale (augustus 2023).
© Jolanda van den Akker / Brabant-Collectie, Tilburg University

Deze eerste provinciale elektriciteitscentrale van Noord-Brabant deed dienst van 1919 tot 2011. Na een grondige restauratie is het momenteel een event-locatie. Op deze webpagina is de geschiedenis van dit bijzondere gebouw mooi in beeld gebracht.

Na de brug over de Donge bereiken we Geertruidenberg waar we het pad over de stadswal volgen. Deze plaats, gelegen aan belangrijke vaarroutes, kreeg in 1213 stadsrechten en was van oorsprong Hollands. Willem van Oranje gaf na zijn Inname van Geertruidenberg in 1573 de opdracht de middeleeuwse stadsmuur te vervangen door een gebastioneerd stelsel. In de 17e eeuw zorgde Menno van Coehoorn voor verdere uitbreidingen en werd de stad een strategische plaats in de Zuiderwaterlinie. In 1813 werd Geertruidenberg definitief bij (Noord-)Brabant gevoegd.
Onderstaande kaart uit onze collectie geeft een indruk van de stad in de 18e eeuw.

Grondtekening van de Stad Geertruidenberg. Kopergravure. Maker onbekend.
Uitgever: Isaak Tirion. Datering: 1747. Formaat: 20,7 x 32,2 cm. Vindplaats: G 22.1 / 020 (9)

We verlaten het onverharde pad en lopen langs de Zuil van de Toekomst en de Zuil van de Geschiedenis. Deze twee pilaren, in 2013 vervaardigd ter gelegenheid van 800 jaar stadsrechten, staan in de buurt van waar ooit een stadspoort stond. Iets verderop herinnert een beeld van een man die twee platen in de vorm van een V wegduwt aan de zogenaamde Broodcrossing van 19 mei 1945. Bij het beeld staat een replica van een historisch tegeltableau. Hierop worden de inwoners van Geertruidenberg bedankt voor de voedselhulp die zij boden aan Hardinxveld-Giessendam in mei 1945.

Heb je zin en tijd, dan kun je in Geertruidenberg een kleine omweg maken om nog wat extra bezienswaardigheden te bekijken, zoals de Hoofdwacht, het Arsenaal, het Staatenbolwerk met het Kruithuis en de Oude Wacht. Onze route gaat echter naar de Markt, een prima plek overigens voor een pauze. De typische vorm van deze markt vindt zijn oorsprong in de zandrug waarop de stad gebouwd is.

Geertruidenberg. Markt.. Prentbriefkaart. Maker: Arthur Klitzsch. Uitgever: Gez. de Wit.
Datering: 1929. Formaat: 9 x 14 cm. Vindplaats: pbk-G 22.1 / 121 Mark (6)

Ben je op zoek naar meer historische prentbriefkaarten? Kom dan eens langs bij de Brabant-Collectie, bijvoorbeeld voor het nieuwe boekwerkje Een glashelder verhaal van Bas Zijlmans en Cees Schuller, dat gaat over de omzwervingen van een serie glasnegatieven van Geertruidenbergse prentbriefkaarten. Of bekijk vanuit thuis onze website BCfinder en ontdek wat we nog meer in huis hebben over deze fraaie vestingstad.

Opnieuw steken we de rivier Donge over en bereiken Raamsdonkveer. Hier maken we een kleine lus naar fort Lunet aan de Donge, gebouwd tussen 1837-1839 om de Zuiderwaterlinie en vesting Geertruidenberg te versterken. Ook zorgde het voor de verdediging van de Donge en de straatweg Breda-Gorinchem. Fort Lunet is in 1919 opgeheven als verdedigingswerk. Na een restauratie in 2012-2014 is hier momenteel een escaperoom met restaurant gevestigd.

We steken de A59 over bij knooppunt Hooipolder en zien aan de rechterhand een watertoren naar ontwerp van Hendrik Sangster. Iets verderop ziet de goede observeerder aan Oosterhoutseweg nr. 79 nog een fraai bouwwerk, namelijk een voormalig stoomgemaal daterend uit 1901.
Nadat we onder de A27 door zijn gegaan volgen we een fraai pad langs rivier de Donge. Daar waar de rivier naar rechts gaat, slaan wij links af en zien in de verte de St. Bavokerk van Raamsdonk, het eindpunt van vandaag. De volgende keer lopen we naar Drunen.

Zicht op de St. Bavokerk van Raamsdonk (augustus 2023).
© Jolanda van den Akker / Brabant-Collectie, Tilburg University

Bronnen:

• Noordbrabantsch-Beiersch bierbrouwerij "De Gekroonde Bel", Oosterhout (N.-Br.): beschrijving der inrichting. Bergen op Zoom: Juten, 1904. Vindplaats: CBM C 06333
• J. Hoek: Raamsdonk en Raamsdonkveer: ten tijde van weleer. Raamsdonkveer: Vèrse Hoeven, 1995. Vindplaats: BRA Z6 HOEK 1995
• A. Spee e.a.: Kleine monumenten: Geertruidenberg, Raamsdonkveer, Raamsdonk. Geertruidenberg: Oudheidkundige Kring 'Geertruydenberghe', 2013. Vindplaats: BRA J3 SPEE 2013
• H. Tielemans: Wandelen door vergeten Oosterhout: een greep uit de fotocollectie van Harrie Tielemans. Raamsdonkveer: Vèrse Hoeven, 1999. Vindplaats: BRA Z6 TIEL 1999
• B. Zijlmans en C. Schuller: Een glashelder verhaal: de omzwervingen van een serie glasnegatieven van Geertruidenbergse prentbriefkaarten. Geertruidenberg, 2023. Vindplaats: BRA Y3 ZIJL 2023