Wandelen door de Brabant-Collectie: Van station Heeze naar Soerendonk

Etappe 8 Brabants Vennenpad (23 km)

Startpunt van vandaag is het op 1 mei 1977 geopende station Heeze. Het verving het ruim een kilometer zuidwaarts gelegen oude station Heeze-Leende, waarvan de Brabant-Collectie onder andere deze twee prentbriefkaarten bezit.

Heeze Station (Voorzijde). Prentbriefkaart. Maker onbekend. Datering: 1914.
Uitg. G. v.d. Paal - v. Kessel, Heeze. Formaat: 8,7 x 13,7 cm.
Eigendom Brabant-Collectie, Tilburg University

Heeze Station (Achterzijde). Prentbriefkaart. Maker onbekend. Datering: 1914.
Uitg. G. v.d. Paal - v. Kessel, Heeze. Formaat: 8,7 x 13,7 cm.
Eigendom Brabant-Collectie, Tilburg University

Met de bouw van station Heeze-Leende, gelegen aan de amper 25 km lange spoorlijn Eindhoven-Weert, begint men in 1912. Op 30 oktober 1913 wordt het nieuwe treintraject in gebruik genomen, en daarmee ook de stations die er aan liggen. In De Maasbode staat de volgende dag een verslag. Tijdens de eerste feestrit over het traject, met aan boord veel hoogwaardigheidsbekleders, wordt onder andere station Heeze-Leende aangedaan: “Ook hier speelde bij aankomst de muziek. De burgemeester van Heeze, het woord voerende, zeide de totstandkoming der lijn toe te juichen voor de welvaart van Heeze en voor den bloei van dit gewest en bracht dank aan de regeering, aan de Exploitatie der S.S. (Staatsspoorwegen red.) en aan haar personeel en sprak de hoop uit, dat dit schoonste plekje van Noord-Brabant in welvaart zal toenemen.” De nieuwe spoorlijn haalt Heeze en omstreken uit haar isolement en zowel het personen- als het goederenvervoer maakt een fikse stap voorwaarts. Zo kan bijvoorbeeld het hout uit de bossen van Heeze, bedoeld voor de mijnbouw in Limburg, sneller vervoerd worden. Station Heeze-Leende is gesitueerd aan de zuidkant van de spoorwegovergang Leenderweg - Oude Stationsstraat. Op een eilandperron bevinden zich de wachtkamers en is een anderhalve verdieping hoog, asymmetrisch gebouw gezet. Het dak is deels tentdak, plat dak en schilddak. Guusje Veldhuizen laat in haar artikel in Heemkronijk (1993, jg. 32, nr. 1, p. 18-20) Giel Engelen aan het woord, die jarenlang met zijn gezin tegenover het station woonde: "Het station heette (tot 1960) officieel ‘Heeze-Leende'. In die dagen liep de conducteur met zijn pannekoek (sic) en fluitje langs de trein, riep de naam van het station en sloot de deuren met een stevige klap en zo'n grote koperen grendel. In Geldrop riep er altijd een als grapje: "Uitstappen, mun-geld-is-op, geld-is-op", en in Heeze zong hij altijd hetzelfde liedje: "Hete Leentje, hete Leentje"!" Op 22 mei 1977 valt het doek voor dit station en wordt het, tot verdriet van vele inwoners van Heeze, gesloopt.

We verlaten de bebouwing van Heeze en lopen richting Natuurgrenspark De Groote Heide dat zich uitstrekt van Eindhoven in het noorden tot over de grens met België in het zuiden. Dit natuurgebied is maar liefst 6.000 hectare groot en we hebben er al stukjes van doorkruist, zoals de vorige keer de Strabrechtse Heide en de Herbertusbossen bij Kasteel Heeze. Het ligt op grondgebied van de gemeentes Cranendonck, Eindhoven, Heeze-Leende, Valkenswaard en in België Hamont-Achel en Neerpelt. Rond 1900 was het één groot heidegebied (vandaar de naam uiteraard), totdat grote delen ontgonnen werden en er (vooral naald)bossen, weilanden, akkers en bebouwing voor in de plaats kwamen. Helaas is door de aanleg van autosnelwegen - met name de A2 en de A67 - het gebied nogal versnipperd geraakt. Maar gelukkig zijn er nog mooie, aaneengesloten stukken heidegebied met vennen overgebleven, zoals het gedeelte ten oosten van de A2 waar we nu doorheen lopen.

De Groote Heide (mei 2021)
© Jolanda van den Akker / Brabant-Collectie, Tilburg University

We komen uit bij De Oude Baan en stuiten op een stukje spoorwegnostalgie. In 1866 wordt de spoorlijn van Hasselt via Valkenswaard naar Eindhoven, ook bekend onder de naam ‘Bels Lijntje’, in gebruik genomen. Hiermee wil men een concurrerende verbinding tussen de Amsterdamse en Rotterdamse haven en het industrie- en mijnbouwgebied in de regio Luik creëren. Op het traject worden vooral goederen vervoerd en slechts op beperkte schaal personen. In 1948 komen de eerste signalen dat de spoorlijn in Eindhoven zou moeten verdwijnen. De stad is bezig met de wederopbouw en daar hoort een onrendabele spoorlijn niet bij. Maar de spoorwegen zitten vast aan een traktaat met België en kunnen de lijn niet zomaar opheffen; de Belgen willen de lijn namelijk wel behouden. Een oplossing wordt gevonden door het traject Valkenswaard-Eindhoven op te heffen en een aftakking te maken aan de oostkant. Vanaf 1959 loopt de spoorlijn van Valkenswaard via Geldrop naar Eindhoven. Onze wandelroute volgt een stukje van deze voormalige spoorlijn. In 1973 wordt het tracé alweer opgeheven, en ook het aansluitende gedeelte tussen Valkenswaard en Neerpelt wordt gesloten. In 1985 valt het doek voor het gehele baanvak. In 2016 is een fietspad geopend dat het oude spoorbaantracé Valkenswaard-Eindhoven volgt.

We steken de A2 over en komen aan bij Valkenhorst, een natuurgebied dat wordt beheerd door Brabants Landschap. Hier lopen we over een heidegebied waar al vanaf de 17e eeuw tijdens de voor- en najaarstrek valken, met name slechtvalken, werden gevangen. De vogels werden vervolgens getraind en verkocht aan adellijke hoven in het binnen- en buitenland. In 1925 werd de laatste valk door de laatste valkenier, Karel Mollen (1854-1935), gevangen. Over hem schreef zijn kleindochter Joke Peels-Mollen samen met enkele familieleden in 2021 een fraai geïllustreerd boek, gebruik makend van hun familiearchieven en bestaande publicaties. Het einde van de valkerij viel ongeveer samen met de opkomst van de commerciële viskweek. Maar meer daarover als we later op onze route van het Brabants Vennenpad langs de visvijvers van Valkenswaard lopen.

We passeren de Spinsterberg, een heuvelig bos- en heidegebied. Grondeigenaar Philips en gemeente Leende willen in 1986 hier een 18-holes golfbaan aanleggen. In een boekwerk met groot formaat kleurenfoto’s getiteld “Spinsterberg” wordt uiteengezet waarom die golfbaan “van internationale standaard en allure” er moet komen. Dat de ambities hoog zijn, blijkt wel uit dit citaat (pag. 4): “Een gebied dat vanuit het westen – noorden en oosten (Duitsland) en zuiden (België) via snelwegen gemakkelijk bereikt kan worden! Vanuit Parijs naar “Spinsterberg” komt U maar één verkeerslicht tegen…!!" Onder andere de Brabantse Milieufederatie, IVN Natuureducatie en Brabants Landschap verzetten zich met hand en tand tegen het plan. Twintig gezamenlijke natuur- en milieuorganisaties komen met een (bescheiden) brochure, eveneens getiteld “Spinsterberg”, om hun argumenten kracht bij te zetten. Uiteindelijk sneuvelt het plan voor de golfbaan bij de Raad van State. Momenteel is Brabants Landschap eigenaar van dit natuurgebied.

We gaan verder zuidwaarts en komen aan in het Leenderbos. Onderstaande kaart uit de Brabant-Collectie toont grofweg het gebied waar we nu doorheen lopen.

Provincie Noordbrabant. Gemeente Leende. Maker: J. Kuiper. Datering: 1865-1870.
Uitgever: Hugo Suringa. Formaat: 18,3 x 27 cm. Vindplaats: L 33 / 020 (1)

Rond 1930 kocht Staatsbosbeheer een gebied bestaande uit heide en zandverstuivingen. In het kader van de werkverschaffing werden er ontginningsbossen aangelegd, en zo ontstond het Leenderbos. Ook nu nog levert dit bos hout op, toch is de oorspronkelijk functie van productiebos herzien; recreatie en natuurwaarden zijn nu minstens zo belangrijk. Dat komt bijvoorbeeld tot uiting in de status Natura 2000-gebied dat het Leenderbos heeft samen met De Groote Heide en De Plateaux.

We verlaten het bos en lopen het buurtschap Leenderstrijp binnen. Fraai zijn de vele langgevelboerderijen die hier te zien zijn. Middelpunt van Leenderstrijp is het Kaetsveld, een driehoekig plein. Uitermate geschikt om even te pauzeren tijdens deze lange wandeletappe. Hier stond tot zomer 2009 een zeer markante lindeboom met een geschatte ouderdom van tussen de 200 en 250 jaar, bijgenaamd Spokenboom. Het was een gekandelaberde boom in drie etages, waarin sommigen een verwijzing naar de Drievuldigheid (de Vader, de Zoon en de Heilige Geest) zagen. Een schimmelziekte werd de boom uiteindelijk fataal, maar december 2009 is er een nieuwe geplant op het Kaetsveld. Ook aan dit veld gelegen is Coöp. Sint Jan: een nostalgische kruidenierswinkel die teruggaat tot 1916 en die mooi beschreven is in het boek Met vereende kracht: een eeuw winkel en school in Leenderstrijp.

We lopen het buurtschap uit en volgen de Strijper Aa. Deze beek werd in 1973 in het kader van de ruilverkaveling Strijper Aa-Budel rechtgetrokken. Mede omdat dit toen een van de laatste nog vrijwel gave laaglandbeken van Nederland was, was hier veel weerstand tegen. Ook fotograaf Noud Aartsen (1932-2010) verfoeide de kanalisatie en de komst van de bio-industrie. Zijn foto’s zijn hier een stille getuigenis van en spreken voor zich.

De situatie vóór de kanalisatie van de Strijper Aa:

Leenderstrijp 1973. Contactafdruk. Maker: Noud Aartsen. Datering: 1973.
Formaat: 20,1 x 25,1 cm. Vindplaats: NA/BL/18/029
© Noud Aartsen / Brabant-Collectie, Tilburg University

De situatie na de kanalisatie van de Strijper Aa:

Strijper Aa 1975. Foto. Maker: Noud Aartsen. Datering: 1975.
Formaat: 17,9 x 23,9 cm. Vindplaats: NA/BL/18/019
© Noud Aartsen / Brabant-Collectie, Tilburg University

Helaas heeft Noud het niet meer mee kunnen maken, maar op 10 september 2021 is het project Herstel Beekdal Oude Strijper Aa officieel opgeleverd. Het beekdal is opnieuw ingericht, waardoor water beter vastgehouden kan worden en het gebied minder kwetsbaar is voor verdroging. De Strijper Aa heeft zijn meer natuurlijke loop teruggekregen, vergelijkbaar met de situatie van vóór 1973. Het oogt nu allemaal nog een beetje kaal, maar de nieuwe aanplant, passend bij deze omgeving, zal weldra een mooiere aanblik op gaan leveren.
Eindpunt van vandaag is Soerendonk. De volgende keer wederom een fikse etappe, dan lopen we naar de Venbergse Molen.

Bronnen:

• J. van Appeldorn (juni 2014): Van Bels-lijntje naar... Miljoenenlijntje. In: 't Periodiekske; themanummer. Pag. 1-32. Vindplaats: T 07919
• Brabantse Milieufederatie: Spinsterberg: informatie over het natuurgebied Spinsterberg, de waarde van het gebied en de bedreiging vanwege de plannen voor aanleg van een golfbaan. Tilburg: Brabantse Milieufederatie, 1986. Vindplaats: CBM B 33651
• T. Caspers (2019): De Groote Heide. In: Brabeau. Nummer 3, pag. 28-33. Vindplaats: T 10855
• Met vereende kracht: een eeuw winkel en school in Leenderstrijp. Leenderstrijp: Sint Jan Coöperatieve Verbruiksvereniging U.A., 2016. Vindplaats: BRA Y3 MET 2016
• Spinsterberg. Leende: s.n., 1985. Vindplaats: CBM 039 H 45
• A.L.M.Th. Veldhuizen-van Geffen (1983): De strijd om een spoorlijn: 70 jaar spoor Weert-Eindhoven 30 okt. 1913. In: Heemkronijk. Jaargang 22, nummer 3, pag. 76-81. Vindplaats: T 07475
• G. Veldhuizen (1993): Bedankt voor de klandizie. Herinneringen aan het oude station van Heeze. In: Heemkronijk. Jaargang 32, nummer 1, pag. 18-20. Vindplaats: T 07475