Maria in ‘s-Hertogenbosch

Al vanaf de Middeleeuwen is de verering voor de heilige Maagd Maria bijzonder groot. De moeder van Jezus neemt in de heiligenverering een bijzondere plaats in. Zij is onderwerp van vele wonderverhalen en legenden. De devotie voor Maria beleeft een hoogtepunt in de meimaand. Tot op de dag van vandaag is de kathedrale basiliek van St. Jan in ’s-Hertogenbosch een van de belangrijkste bedevaartsoorden naar Maria. Het beeld van de Zoete Lieve Vrouw van 's-Hertogenbosch staat in de Lieve Vrouwekapel of Mariakapel ten noorden van de westtoren. Onderstaande ets van Hendrik de Laat (1900-1980) toont het interieur van deze kapel.

Mariakapel St. Jan ’s-Hertogenbosch
Hendrik de Laat, 1929
Ets, 42.8 x 32.8 cm
H 55 / 411.21 Jan (22)

In de meimaand wordt het beeld uit de kapel gehaald en in processie door de stad gedragen. Daarna wordt het centraal met bloemenzee in de kerk geplaatst, zodat de gelovigen bij het beeld kunnen bidden (zie afbeelding van vier geknielde boerinnen met rozenkrans in de hand hieronder).

De versierde troon der Zoete Lieve Vrouw in de St. Jans-Basiliek te ’s-Hertogenbosch
 Lichtdruk, 18 x 27,5 cm
H 55 / 411.21 Jan (27)

Brabantsche kleederdrachten
Fotograaf: onbekend
Prentbriefkaart, [1932]

Uitg. N.V. Luxe Papierwarenhandel v.h. Roukes & Erhart, Baarn

Ook nu nog is het beeld onverminderd populair. Van een omgang met een ouder Mariabeeld was voor het eerst sprake in 1367; na 1390 gebeurde dit jaarlijks met het beeld van de Zoete Lieve Vrouw. Zondag 7 mei jl. vond de tocht opnieuw plaats. In het programmaboekje staat alle informatie over de Mariavieringen.
De wonderen rondom het Mariabeeld, dat in 1380 werd gevonden in een bouwloods, zijn opgetekend in een mirakelboek. Dit handschrift wordt nu nog aan de voeten van het beeld bewaard. 
Van 1629 tot 1853 verbleef het beeld wegens het geweld in de slotfase van de Tachtigjarige Oorlog in Brussel, waar de verering werd voortgezet. Al snel na terugkomst van het beeld in 1853 ontwikkelde zich in ’s-Hertogenbosch een intensieve verering. De door burgers in 1837 opgerichte Bossche Mariabroederschap bevorderde die verering. Vanouds was dit naast de armenzorg een taak van de broeders van de Illustre Lieve Vrouwe Broederschap. Beheer en onderhoud van de kapel en het mirakelbeeld behoorden naast de organisatie van de omgang en bidtochten ook tot hun taken.
Vanaf de terugkeer van het beeld in 's-Hertogenbosch ontstond in de stad een weelderige handel in devotionalia die op de Zoete Lieve Vrouw betrekking hadden. Pas vanaf begin 20e eeuw zijn voor ’s-Hertogenbosch bedevaartvaantjes bekend. Het fraaie exemplaar hieronder toont het gekroonde en in een rode mantel geklede Mariabeeld in een vierkant met scepter en kind met op de achtergrond huizen van daken en de St. Jan. De kostbare mantel van geschoren roodfluweel met goud- en zilverdraad borduursel, het onderkleed van geborduurd zilverbrokaat en het kleed voor het kind kreeg het beeld waarschijnlijk bij de kroning in 1878. Het Mariabeeld is geplaatst op het wapen van ’s-Hertogenbosch met daarnaast liturgische voorwerpen. In de bovenste driehoek staan de wapenschilden van Mgr. A.F. Diepen (links) en van Mgr. W. van de Ven (rechts). In de driehoek naast het beeld is de witte lelie als symbool voor de reinheid van de Maagd Maria weergegeven.

Bedevaartvaantje ‘Ad Jesum per Maria’, ‘ Sub tutela Matris’, ‘ Gedachtenis a.d. Z.L. Vrouw van Den Bosch, ‘Sicut Lilium inter Spinas’
Kleurendruk, 36,7 x 50,5 cm
ML / 131.34.2 Hert (1) (bis)

Als aandenken aan de bedevaart of aan de Mariakapel kon ook een gedachtenisprentje fungeren. Op onderstaand exemplaar met kanten rand zijn de Zoete Lieve Vrouw en kind, geflankeerd door twee engelen, op een wolk voor de kerkramen boven de St. Jan geplaatst. Het prentje is op de achterzijde voorzien van een gebed ter verkrijging van een bijzondere gunst.

Gedachtenisprentje Zoete Lieve Vrouw van Den Bosch, Bid voor ons met Mariabeeld en St. Jan
Uitg. J.J. Versterren,’s-Hertogenbosch,1892 (tekst: J. Mulder-Herzet, 's Bosch)
Kleurendruk, 10.8 x 7.8 cm         
 ML / 131.33.2 Hert (2)

Meer devotionalia, (foto)boeken, prenten en ansichten over dit onderwerp kunt u bekijken in de mini-expositie ‘Maria in ’s-Hertogenbosch: Devotie en processie’ die te zien is t/m 14 juli 2017 in de vitrine op niveau 0 van de universiteitsbibliotheek.