Watersnood in Cuijk van 16 op 17 januari 1920

Brabant had door de eeuwen heen vaak last van overstromingen. De Maas, een regenrivier met een groot verval, bleek lastig te temmen. Ook in januari 1920 braken de dijken op diverse plaatsen in de omgeving van Cuijk. Men was toen al druk bezig de Maas te kanaliseren. Met name bij de Beerse Overlaat werd druk gewerkt aan de ophoging van de kade, nadat eind 1919 een deel was weggespoeld. 11 januari steeg het rivierpeil, met een dijkdoorbraak op 13 januari als gevolg. Een dag later was bijna heel Beers ondergelopen. Van 15 op 16 januari liep de Polder van Linden onder en een dijk bij de Cuijkse heide brak door.

Watersnood te Cuijk, 16 januari 1920
De doorbraak van de Maasdijk
Uitg. firma F B den Boer, Middelburg 27637
Prentbriefkaart
C 48 / 1920 (3)

De gevolgen van de overstroming voor Cuijk en de Cuijkse Hei is te zien op onderstaande panoramafoto.

Watersnood te Cuijk, 16 januari 1920
Panorama van de overstroomde Cuijksche hei,
de doorbraak van de spoorweg duidelijk zichtbaar
Uitg. firma F B den Boer, Middelburg 27636
Prentbriefkaart
C 48 / 1920 (4)

Ondanks dijkbewaking kon van 16 op 17 januari niet worden voorkomen dat de Valuwsche Dijk het begaf. Het dorpscentrum van Cuijk stond binnen enkele minuten blank. 

Watersnood te Cuijk, 16 januari 1920
Panorama van het overstroomde Cuijk
Uitg. firma F B den Boer, Middelburg 27639
Prentbriefkaart
C 48 / 1920 (9)

In vele straten steeg het water tot een meter hoog.

Watersnood te Cuijk, 16 januari 1920
Gezicht op het overstroomde stadje Cuijk
Uitg. firma F B den Boer, Middelburg 27641
Prentbriefkaart
C 48 / 1920 (10)

Watersnood te Cuijk, 16 januari 1920
Straat in het overstroomde Cuijk
Uitg. firma F B den Boer, Middelburg 27642
Prentbriefkaart
C 48 / 1920 (7)

Er vielen geen doden bij deze ramp, maar de materiële schade was groot.

Watersnood te Cuijk, 16 januari 1920
Ondergeloopen boerderijen te Nieuwwinkel (Cuijk)
Uitg. firma F B den Boer, Middelburg 27638
Prentbriefkaart
C 48 / 1920 (1)

Mensen werden vaak totaal verrast door de dijkdoorbraak en moesten met bootjes uit hun huizen worden gehaald.

Watersnood te Cuijk, 16 januari 1920
De menschen worden met bootjes uit de huizen gehaald (Cuijk)
Uitg. firma F B den Boer, Middelburg 27633
Prentbriefkaart
C 48 / 1920 (2)

Een Watersnood Comité werkte aan tijdelijke huisvesting en zorgde voor voedsel voor de getroffenen. De Katholieke Illustratie van 31 januari 1920 schonk ruim aandacht aan de ramp, met illustraties van de voedseluitdeling per bootje, de huisvesting in treinwagons en het koken in een veldkeuken.

Titelpagina met dijkdoorbraken
Katholieke Illustratie 54 (1920) nr. 18
CBM R 01800 / 1919-1920

Watersnood te Cuijk, 16 januari 1920
Woningen in het overstroomde gebied, a.d. Beersche weg (Cuijk)
Uitg. firma F B den Boer, Middelburg 27634
Prentbriefkaart
C 48 / 1920 ( 5)

Bovenstaande straat is gelegen in het gebied van de Beerse Overlaat of Beerse Maas. Deze overlaat is ontstaan om de dijken van de Maas bij hoge waterstanden veilig te stellen. Deze overstroombedding bestaat uit twee onbedijkte gedeelten: de Boven- en de Benedenmond. De toenmalige burgemeester J.A.M. van de Mortel schreef na de ramp een publicatie over de watersnood in zijn gemeenten en wat men ter voorkoming hiervan had kunnen doen. Het dichten van de Bovenmond en het aanleggen van de keerkade had in zijn ogen niet moeten plaatsvinden zonder de dijken bij Cuijk op te hogen. Herhaaldelijk waarschuwde hij de instanties over een naderende ramp.  

Niet alleen mensen, ook dieren werden overvallen door het wassende water. Honderden stuks vee verdronken.

Watersnood te Cuijk, 16 januari 1920
Verdronken vee in het overstroomde gebied (Valuwsche dijk)
Uitg. firma F B den Boer, Middelburg 27635
Prentbriefkaart
C 48 / 1920 (6)

Er werden uiteindelijk ook twee gaten in de Spoordijk geslagen. Hierdoor was er minder opstuwing in het bekken met de Valuwsche en Katwijksche Dijk, waardoor het water in het centrum van Cuijk zakte. Op 19 januari 1920 brachten H.M. Koningin Wilhelmina en prins Hendrik per roeiboot een bezoek aan het rampgebied.

Watersnood te Cuijk, 16 januari 1920
Doorbraak van de spoorbaan tussen Cuijk en Mook
Uitg. firma F B den Boer, Middelburg 27640
Prentbriefkaart
C 48 / 1920 (8)

De overstroming had tot gevolg dat in 1921 Waterschap De Maaskant werd opgericht. Dit voorkwam echter niet dat het in 1926 weer raak was. Onze onlangs overleden oud-collega Frank van der Maden ontdekte in 2007 een 35 mm film met uniek materiaal over deze watersnood. Na restauratie was deze documentaire na 80 jaar voor het eerst weer te zien op het gemeentehuis in Cuijk. Na deze overstroming nam men het drastische besluit om, naar ontwerp van ing. C.W. Lely, een aantal bochten uit de Maas te halen voor een snellere afvoer van het water. Deze kanalisatie was eind jaren dertig gereed, waarna in 1942 ook de Beerse Overlaat kon worden gedicht. Tegenwoordig kiest Rijkswaterstaat juist voor meer ruimte voor de rivier.

Literatuur:

J.A.M. van de Mortel, Een en ander over de Beersche Maas en de overstroming van Cuijk en Linden in januari 1920, Boxmeer, 1920 (Vindplaats: CBM C 12308).

Het Verhaal van Alphen

Onlangs verscheen een interessant boek over de geschiedenis van de archeologie in Alphen en omstreken. Er wordt uitgebreid aandacht besteed aan de bewoningsgeschiedenis van Alphen vanaf de prehistorie. Aan de hand van de vele bodemschatten, gevonden in de grafheuvels en urnenvelden rondom deze plaats, wordt ‘Het Verhaal van Alphen’ verteld. Uiteraard is er ook aandacht voor het Merovingisch grafveld dat midden jaren 50 van de vorige eeuw ontdekt is vlakbij de kerk. In het boekwerkje komen onder andere aan bod: de geschiedenis van de archeologie in Alphen en omstreken, de grafheuvels, de paalkransen, de urnenvelden, de komst van de Romeinen en de komst van de Franken.
Het Verhaal van Alphen is een uitgave van Heemkundekring 'Carel de Roy' in samenwerking met het Oudheidkundig Streekmuseum Alphen NB.

Vindplaats: BRA Y HEND 2016