Brabantse avonturen en sprookjes in Collectie Buijnsters-Smets

Omslag Lotgevallen van Robinson Crusoë, ’s Bosch: W. van Gulick, [ca. 1865].

Op 19 februari 2014 verwierf de universiteitsbibliotheek een prachtige collectie kinderboeken van het echtpaar Buijnsters-Smets. Het gaat om een verzameling van circa 1.000 titels met een kleine honderd titels uit de 18e eeuw. De nadruk van de verzameling ligt op de 19e en vroeg 20e eeuw. De collectie is van belang voor de bij de Faculteit Geesteswetenschappen gevestigde leerstoel voor kinder- en jeugdliteratuur, bekleed door prof.dr. Helma van Lierop. De Brabant-Collectie heeft de verzameling in beheer. In de zomer zal een bescheiden expositie worden ingericht om meer ruchtbaarheid te geven aan deze unieke kinderboekenverzameling in het zuiden.

Tot nu toe zijn er vijf in Brabant uitgegeven kinderboeken aangetroffen van de Bossche uitgevers W. van Gulick en Lutkie & Cranenburg. Het gaat om een avonturenverhaal, een moralistische vertelling en 3 sprookjes.

Een aantrekkelijk prentenboek is Lotgevallen van Robinson Crusoë. Dit bevat 6 platen in kleurendruk. Het begint in sprookjestrant: “Er was eens een vader en eene moeder, die een zoon hadden, waaraan zij den naam Robinson Crusoë haden gegeven”.

“Op nevensgaande plaat zijt gij Robinson aan den maaltijd. Hij heeft een schotel met soep voor zich staan. Zijn hond zit geduldig te wachten of hij niet een kluifje krijgt, terwijl zijn papegaai lustig zit te snappen en een paar poesjes trachten haar snoeplust voldoening te geven".

Uit: Lotgevallen van Robinson Crusoë, ’s Bosch: W. van Gulick, [ca. 1865].

Omslag Voor Vlijt en Naarstigheid, ’s Bosch: W. van Gulick, [ca. 1865]. Voorzien van 6 afbeeldingen.

Voor Vlijt en Naarstigheid behoort tot het veel voorkomende genre van de moralistische vertelling. Het is een goedkoop boekje dat als geschenkje kon dienen bij prijsuitreikingen op school. Dit werkje viel buiten de kerkelijke censuur voor alle lectuur, maar wordt min of meer gekleurd door de moraal van de pedagogische Verlichting.  Zie ook het verhaal over de Honingpot en het versje onder de illustratie.

De Honingpot. Uit: Voor Vlijt en Naarstigheid, ’s Bosch: W. van Gulick, [ca. 1865].

Als men aan kinderboeken denkt, worden al gauw sprookjes genoemd. Het zijn mondeling overgeleverde vertellingen. De sprookjes van Moeder de Gans, Grimm en Andersen zijn bij iedereen wel bekend. In deze fantasiewereld wemelt het van boze en goede feeën, stiefmoeders, heksen, tovenaars, reuzen en dwergen, maar er is ook aandacht voor de natuur (bergen, bossen, planten en dieren). Centraal staat de strijd tussen het Goede en het Kwade.

De drie sprookjes, uitgegeven door Lutkie & Cranenburg te ’s-Hertogenbosch, bevatten ieder slechts 1 handgekleurde litho naast de titelpagina. Bij Assepoester is de tegenstelling tussen lelijkheid en schoonheid en die tussen armoede en rijkdom fraai geïllustreerd.

De stiefzusters kijken toe hoe de edelman Assepoester uitnodigt om het glazen muiltje te passen. Uit: De geschiedenis van Asschepoester, Naar Moeder de Gans, ’s-Hertogenbosch, Lutkie & Cranenburg, 1856.

Voorbeelden van sprookjes waar de natuur een grote rol speelt:

Omslag De Historie van Roodkapje. Naar Moeder de Gans. ’s-Hertogenbosch: Lutkie & Cranenburg, 1856.

Roodkapje ontmoet de wolf in het bos en wijst hem de weg. Uit: De Historie van Roodkapje. Naar Moeder de Gans. ’s-Hertogenbosch: Lutkie & Cranenburg, 1856.

De houthakker en zijn vrouw besluiten hun kinderen in het bos achter te laten. Uit: De Historie van Klein Duimpje. Naar Moeder de Gans. ’s-Hertogenbosch: Lutkie & Cranenburg, 1856. Op deze afbeelding is niet te zien dat Klein Duimpje de plannen van zijn ouders afluisterde.

Deze kinderboekenverzameling is een mooie aanvulling op de Kapucijnencollectie van de Faculteit Theologie en de kinder- of centsprenten van de Brabant-Collectie.

Centsprent Roodkapje en Klein Duimpje (no. 09).  Uitgegeven door Lutkie & Cranenburg te ’s-Hertogenbosch.  Vindplaats: ML /911.54 (6)