Wandelen door de Brabant-Collectie: Van Reek naar Grave

Etappe 13 Zuiderwaterlinie Wandelpad (17 km)

We starten de laatste etappe van het wandelpad bij knooppunt 45 en lopen door het buitengebied richting Escharen.

Het buitengebied tussen Reek en Escharen (augustus 2024).
© Jolanda van den Akker / Brabant-Collectie, Tilburg University

Wij blijven aan de zuidkant van dit dorp en lopen een stukje door het stroomgebied van de Graafsche Raam, een beek die het water van de Peelhorst afvoert. Een project van Waterschap Aa en Maas, afgerond begin 2024, heeft hier gezorgd voor meer ruimte voor natuur en cultuurhistorie.

De dorpen Escharen en Langenboom en de gehuchten Hooghal, Lagepoel en Hal vormden tot 1942 samen een zelfstandige gemeente. Daarna werden Escharen en Velp bij Grave gevoegd. In 2022 ging Grave op in de gemeente Land van Cuijk. Onderstaande plattegrond uit de Brabant-Collectie toont de omvang (2014 bunders) van die voormalige gemeente in het jaar 1865 en noemt het aantal inwoners, zijnde: 800.

Provincie Noordbrabant. Gemeente Escharen. Lithografie. Maker: J. Kuijper.
Datering: 1865. Formaat: 25,5 x 20,1 cm. Vindplaats: E 38.2 / 020 (1)

Nog een tip: wil je er helemaal bij horen, spreek de naam van het dorp dan uit als Esteren en nooit als Es-haren of Es-garen.

We vervolgen ons pad en maken een flinke slinger naar het westen alvorens we naar Grave gaan. In Nieuw-Velp lopen we langs Residentie Mariëndaal, een hersteloord gevestigd in een voormalig klooster. Na dit lommerrijke gedeelte begeven we ons weer door het polderlandschap, lopen noordwaarts en bereiken Oud-Velp. Bij knooppunt 72 passeren we de zogenaamde drie-eenheid: drie bouwwerken, samen goed voor 1.000 jaar aan religieuze geschiedenis. Beginnend met het oudste gebouw zien we de Sint-Vincentiuskerk, waarvan de historie teruggaat tot de 12e eeuw. Onderstaande prentbriefkaart van Martien Coppens dateert van vóór 1952.

Velp. Kerk met toren gedeeltelijk uit de XIIIe en XVIIe eeuw. Prentbriefkaart. Maker:
Martien F.J. Coppens. Datering: vóór 1952. Formaat: 15 x 10,5 cm. Vindplaats: pbk-V 28 / 411.11 Vinc (1)

Ga je hier op de kruising rechtsaf, en verlaat je dus even de route, dan kom je bij het refugieklooster Emmaus, daterend uit de 17e en 18e eeuw. Onderstaande prentbriefkaart is eveneens van Coppens.

Velp. Pandgang uit het Capucijnenklooster "Emmaus" XVIIe eeuw. Prentbriefkaart. Maker:
Martien F.J. Coppens. Datering: vóór 1952. Formaat: 15 x 10,5 cm. Vindplaats: pbk-V 28 / 441.21 Capu (1)

Weer terug op de route lopen we langs kasteelklooster Bronckhorst , een voormalig redemptoristinnenklooster uit de 19e en 20e eeuw.

Kasteelklooster Bronckhorst gezien vanaf het wandelpad (augustus 2024).
© Jolanda van den Akker / Brabant-Collectie, Tilburg University

Via een mooi pad langs de Hertogswetering lopen we Grave binnen, het eindpunt van onze lange wandeltocht. Omstreeks 1140 bouwde Herman II van Cuijk op een strategische plek aan de Maas een kasteel. Rondom deze burcht ontstond een nederzetting die Grave ging heten en die later uitgroeide tot een belangrijke vestingstad.

Grondtekening der Stad Graave. Ets. Maker: J. Wagenaar.
Datering: vóór 1751. Formaat: 24,7 x 27,6 cm. Vindplaats: G 67 / 020 (5)

Die strategische ligging had zeker voor de inwoners van de stad ook zijn keerzijde; geen enkele vestingstad is zo vaak veroverd en bestookt als Grave. De Brabant-Collectie heeft over dit onderwerp een aanzienlijk aantal boeken, prenten en kaarten in huis; voor een overzicht klik hier. Een voorbeeld uit onze collectie is onderstaande kaart die het beleg van de stad door de troepen van prins Maurits van Oranje in het jaar 1602 toont.

Hic est situs Oppidi Grauiae cum á Excellentia de Nassou occuparetur Anno 1602
Septembris 2. Gekleurde kopergravure. Maker: L. Guicciardini. Datering: 1612-1648.
Formaat: 27 x 36,4 cm. Vindplaats: G 67 / 1602 (3) (bis)

Het kasteel raakte tijdens het Beleg van 1674 door Willem III zwaar beschadigd, werd onbewoonbaar en in de daaropvolgende jaren gesloopt. Onze wandelroute gaat verder over De Kat, een historische verdedigingsheuvel en het enige zichtbare overblijfsel van het kasteel. Op de heuvel hebben we zicht op een lang L-vormig gebouw, het voormalige arsenaal.

Vestingpark De Kat in Grave (augustus 2024).
© Jolanda van den Akker / Brabant-Collectie, Tilburg University

We lopen verder en passeren de Hampoort waar momenteel het Stadsmuseum Grave is gevestigd. Het bouwwerk uit 1688 verving eerdere stadspoorten en is nu het enige overgebleven poortgebouw van Grave.

Grave Hampoort. Prentbriefkaart. Maker en datering onbekend. Uitgever: "De Bazar"
A.M. Kuerten, Grave. Formaat: 9 x 14 cm. Vindplaats: pbk-G 67 / 111 Hamp (6) 

De Hampoort in Grave (augustus 2024).
© Jolanda van den Akker / Brabant-Collectie, Tilburg University

Al snel bereiken we knooppunt 22, het officiële eindpunt van het Zuiderwaterlinie Wandelpad. Maar het loont zeker om nog enkele honderden meters aan het pad toe te voegen en door te lopen naar de Hoofdwagt. Onderstaande prent geeft een impressie van het straatbeeld rond 1730.

Markt en Hoofdwagt te Graave 1732. Stadhuis en Hoofdwagt te Graave. 1732. Gekleurde ets.
Tekenaars: C. Pronk resp. A. de Haen. Graveur: H. Spilman. Datering: omstreeks 1750.
Formaat: 28 x 20,8 cm. Vindplaats: G 67 / 121 Mark (1)  

Op nummer 2 is het Zuiderwaterlinie Bezoekerscentrum gevestigd, waar op interactieve wijze de linie wordt belicht. Tevens kun je hier een speldje ophalen als herinnering aan deze mooie wandeltocht van 290 kilometer dwars door de provincie Noord-Brabant.

Aandenken aan Zuiderwaterlinie Wandelpad (augustus 2024).
© Jolanda van den Akker / Brabant-Collectie, Tilburg University

En zo komt het tweede wandelpad uit de blogreeks Wandelen door de Brabant-Collectie ten einde. Met de zomer in aantocht is het nu tijd om zelf de wandelschoenen aan te trekken en er op uit te gaan.

Verder lezen:

• H. Alkemade e.a.: De canon van Grave. Grave: Stichting Graeft Voort, 2012. Vindplaats: BRA Y ALKE 2012
• J. Cuijpers en J. Knegtel: Het Rampjaar van Grave. In: Rampjaar of jubeljaar? Brabant in 1672-74. Tilburg: Zuidelijk Historisch Contact; Woudrichem: Pictures Publishers, 2022. Vindplaats: BRA T2 KNEG 2022
• Pater Gerlach: KapucijnenKlooster Emmaus te Grave-Velp: derde eeuwfeest, 1662-1962. S.l.: s.n., 1962. Vindplaats: CBM C 03613
• J. van Lennep en W.J. Hofdijk: Het kasteel te Grave. Leiden: Brill, ca. 1870. Vindplaats: TRE C 0250
• C.R. Patist: Het beleg van de stad Grave in 1674. Nijmegen: U.H.N., 1977. Vindplaats: BRA N2 PATI 1977
• M. Roel: Velp van eeuwen geleden... tot heden. S.l.: s.n., 2008. Vindplaats: BRA Y ROEL 2008
• A. Vernooij: Verwoest kasteel van Velp werd landhuis en klooster. In: Tussen Maas & Erfdijk: periodiek Heemkundekring Land van Ravenstein, 2022, nr. 27, pag. 5. Vindplaats: T 10996.
• J. Wijnen: Emmaus-Velp: waar kapucijnen de eeuwen overleven. ‘s-Hertogenbosch: Minderbroeders Kapucijnen, 1994. Vindplaats: CBM B 44787
• J. Willemsen e.a.: Kroonwerk Coehoorn: een verdedigingswerk van de Brabantse vestingstad Grave in het Gelderse Nederasselt. Heumen: Erfgoedplatform Gemeente Heumen, 2020. Vindplaats: BRA N2 WILL 2020

Kinderboeken ‘between the Exceptional and the Everyday’

Van 23-25 april 2025 organiseerde Tilburg University The Child and the Book Conference, een internationale conferentie voor studenten en onderzoekers van kinder- en jeugdliteratuur. De titel van het meerdaagse congres luidde: Children Shaping The(ir) World: Between the Exceptional and the Everyday. Een keur aan sprekers uit binnen- en buitenland kwam in een groot aantal sessies bijeen om te horen van elkaars onderzoek en met elkaar van gedachte te wisselen over het bijzondere én het alledaagse in de wereld van de jeugd(boeken). Vooral uitzonderlijke kinderen halen de nieuwsmedia, is te lezen in het programma, maar we moeten niet het alledaagse uit de kindertijd vergeten. “Verder onderzoek kan zich richten op de aard van de kracht van kinderen die niet noodzakelijkerwijs de samenleving als geheel veranderen, maar wel de wereld direct om hen heen vormgeven en niet alleen hun eigen leven beïnvloeden, maar ook het leven van familieleden of vrienden op een intiemere schaal”.

Uit: A.B. van Meerten, Lees- en prenteboekje, voor kinderen van 6 tot 8 jaren 

(Amsterdam, 1834), vindplaats: KBSK 002 A 012

In 2014 verwierf Tilburg University een fraaie collectie kinderboeken uit de 18e, 19e en vroeg 20e eeuw. Deze collectie werd bijeengebracht door het echtpaar Buijnsters-Smets. Er is door hen uitvoerig over geschreven, onder andere in: Bibliografie van Nederlandse school- en kinderboeken 1700-1800 (Zwolle 1997; vindplaats: LET BO9 BUIJ 1997) en Lust en Leering, 

geschiedenis van het Nederlandse kinderboek in de negentiende eeuw

 (Zwolle 2001; vindplaats: LET O9 BUIJ 2001).

Cover van: Kinderspelen (Amsterdam, circa 1880), vindplaats: KBSK 003 B 041

Naar aanleiding van het congres wordt bij de Brabant-Collectie een kleine selectie uit de Buijnsters-Smets-collectie gepresenteerd. Het zijn voorbeelden van kinderboeken waarin hoofdpersoon én verhaal bijzonder of alledaags zijn. In het ene boek staan helden, sprookjesfiguren of historische personages centraal die de meest wonderlijke en bijzondere dingen meemaken. In andere boeken is het spelende, schoolgaande kind de hoofdfiguur. In de meer moralistische boekjes wordt de lezer geconfronteerd met voorbeelden van alledaagsheid – en dan vooral het goede daarin – die tot iets bijzonders leiden.

Uit: Kinderspelen (Amsterdam, circa 1880), vindplaats: KBSK 003 B 041

De Brabant-Collectie toont op niveau 0 van de Universiteitsbibliotheek met enige regelmaat fraaie en interessante stukken uit haar rijke verzameling. Ook verzorgen we rondleidingen voor groepen belangstellenden.