IJsvogel

 

IJsvogel in:
C. Nozeman, M. Houttuyn, C. Sepp, J.C. Sepp:
Nederlandsche vogelen volgens hunne huishouding, aert en eigenschappen beschreeven
KOD 041 I 01 

Alcedo Ispida. Ysvogel

Zijn naam doet anders vermoeden, maar als er iets is dat de ijsvogel niet kan verdragen dan is het ijs en bittere kou. Tijdens strenge winters sterven deze prachtige vogels in groten getale. Zodra open water is dichtgevroren, wordt het moeilijk voor de ijsvogel om op kleine vissen te jagen. Tot voor kort ging het erg goed met de ijsvogel in Nederland, dankzij de zachte winters. Maar de periode met strenge vorst die we nu hebben gehad, is een beproeving voor deze vogel.

We komen de ijsvogel tegen in deel III van de boekenreeks Nederlandsche vogelen. Nozeman is inmiddels overleden en Martinus Houttuyn (1720-1798) heeft het project overgenomen. Dit betekent tevens een verandering in het project, aldus de schrijvers van de inleiding van de facsimile uitgave Nederlandsche vogelen, 1770-1829. Hier is te lezen (pag. 19 e.v.) dat Houttuyn, in tegenstelling tot de empirisch ingestelde Nozeman, een echte kamergeleerde was. Weliswaar had hij veel kennis van de natuur, maar die was vooral gebaseerd op literatuuronderzoek in zijn uitgebreide bibliotheek en op de studie van opgezette exemplaren in zijn kabinet of dat van vrienden. In de teksten van de delen III en IV van Nederlandsche vogelen staan dan ook weinig bijzonderheden over het gedrag of de levensloop van de vogels.

Dat de ijsvogel door de eeuwen heen als een mooie vogel wordt beschouwd blijkt ook uit het relaas van Houttuyn:

"De Ispida werdt beschreeven "als een zeer schoone kleine Vogel, van Kleur hemelsblaauw dat in 't groene speelt, in de Zonneschyn als de Saphier glinsterende, en aan de Borst als gloeijende Kolen, met tweevingerige Pooten, die scherp en krom genageld zyn; de Bek zwart en regt." Over de naamgeving is het volgende te lezen:

"De Franschen noemen hem Martin of Martinet Pescheur, 't welk zo veel wil zeggen, als Visschende Zwaluw; dewyl hy eenigzins naar een Zwaluw gelykt en zyn werk veel van het vangen van Vischjes en Water-Insekten maakt, die zyn voornaamste Voedsel zyn. 't Is mooglyk wegens de overschoone Kleuren, dat men 'er in Engeland den naam aan geeft van Kingsfisher, dat is Konings-Visscher. De benaaming van Ysvogel is daar van afkomstig, dat men hem op de binnen-Wateren meest aantreft by vriezend Weer."

Bovenstaande afbeelding van de ijsvogel uit Nederlandsche vogelen is getekend aan de hand van opgezette exemplaren van dhr. Renselaar, aldus schrijft Houttuyn. Opmerkelijk is de ijsvogel onderin de afbeelding. Houttuyn schrijft hierover:

"Het onderste Voorwerp is zekerlyk eene verbastering, gelyk men nu en dan, doch zeldzaam, ook in Lysters, Spreeuwen, Mossen en andere Vogelen, waarneemt. Het vertoont naamelyk een byna geheel witten Ysvogel. De Kleur in 't algemeen, zo van onderen als van boven, is hier graeuwachtig wit, doch met eenig helder groen, als een soort van weerschyn, op Kop, Rug en Staart, 't welk nog meer doet blyken, dat het eene verbastering zy. Ook is de Bek niet zwart, maar bleek roodachtig wit, gelykerwys de Pooten. Men ziet 'er een blyk aan van de voorgemelde Toompjes en de Buik heeft iets rosachtigs. Voor 't overige is dit by uitstek raare Voorwerp, daar ik nergens melding van vind, wat kleiner; als zynde maar ruim zes Duimen en de Bek anderhalf Duim lang."

Het betreft hier een zogenaamde leucistische vogel. Leucisme is een erfelijke kleurafwijking die bij alle dieren voorkomt. Melanine zorgt voor de kleuring van veren. Een dier met leucisme maakt wel melanine aan, maar het komt niet tot uiting in de veren door een gemis aan een bepaald eiwit. Met als gevolg kleurloze (witte) veren. Albinisme komt overigens ook voor, evenals melanisme, maar wil je daar meer over weten, lees dan vooral dit artikel.