Surinaamse jeugdromans van C. Butner

Het blijft, hoe je het ook bekijkt, een beetje merkwaardig dat er tot voor kort geen enkel boek van C. Butner in de collecties van de Tilburgse universiteitsbibliotheek en de Brabant-Collectie aanwezig was. Per slot van rekening is Butner in Brabant geboren en is hij de auteur geweest van een fors aantal jeugdboeken. Men zou verwachten dat daar toch minstens één exemplaar van terug te vinden zou zijn in, bijvoorbeeld, de seminariecollecties. Deze opmerkelijke leemte is kortgeleden gevuld door een schenking aan de Brabant-Collectie van zeven jeugdromans van Butner. De geschonken romans, bedoeld voor de jeugd van 10-14 jaar, zijn gesitueerd in het Suriname van de jaren vijftig en zestig van de vorige eeuw en vormen twee series: de Oerwoud Serie en de Harry en Josua Serie, die beide bestaan uit zes romans.

C. Butner: Goud in het slangenbos

C. Butner: Sporen door 't moeras

De boeken van Butner bevatten spannende verhalen die zich vaak afspelen in het machtige Surinaamse regenwoud en in de prachtige savanne, met titels als Naar de Oelemari, Sittigon, Noodlanding in de groene hel, Aan de rand van het Surinaamse oerwoud en Passagiers voor het oerwoud. Butners jeugdboeken werden in de periode 1956-1969 uitgegeven in Den Haag door G.B. van Goor en zonen. Deze, in de 19e eeuw opgerichte uitgeverij, was gespecialiseerd in het publiceren van jeugdboeken. De prachtige boekbanden, gelukkig soms zelfs nog met de stofomslagen, zijn aanvankelijk ontworpen door Jan Korver en later door Tilly Dalton (*1916).

C. Butner: Naar de Oelemari

C. Butner: Sittigon

C. Butner: Noodlanding in de groene hel

Over de Bredase schrijver C. Butner (1914-1987) is in de handboeken weinig of niets te vinden. Speurwerk leverde het volgende biografische resultaat. De familie Butner is oorspronkelijk afkomstig uit Dordrecht. Oervader Johannes Adrianus Butner werd er geboren in 1808. De grootvader van de jeugdboekenschrijver, Adrianus Butner, kwam ook in Dordrecht ter wereld. Hij studeerde geneeskunde en verhuisde naar Vlissingen. Adrianus Butner werd arts bij de Geneeskundige Dienst van het leger, kwam bij de KMA terecht en verhuisde daarvoor naar Breda. Hij behaalde uiteindelijk de rang van generaal-majoor. De plaatselijke kranten staan vol met rechtbankverslagen waarin dokter Butner uitsluitsel geeft over de doodsoorzaak bij Brabantse moorden. In 1882 wordt zoon Jacob Willem Butner geboren, die de vader van de schrijver zou worden. Ook Jacob Willem ging het leger in. Hij werd 1e luitenant der cavalerie en trouwde op 9 september 1907 met de Haagse Marie Antoinette Jeanne van Hemert. Het paar vestigde zich aan de Baronielaan 171 in Teteringen, een voormalig kerkdorp in de gemeente Breda. Daar werd hun zoon Constant Butner geboren, op vrijdag 31 juli 1914 om 11:56u, vernoemd naar de broer van zijn moeder.

In augustus 1921 vertrok het jonge gezin, vader, moeder en vier kinderen, met het SS Kawi naar Nederlands-Indië. Daar werd de inmiddels tot kapitein bevorderde Jacob Willem leraar wiskunde aan de in 1877 opgerichte HBS van Semarang. Het gezin keerde in 1928 terug naar Breda. Drie jaar later, op 25 oktober 1931, overleed majoor Jacob Willem Butner aan een bloedvergiftiging. Hij werd begraven op begraafplaats Zuylen aan de Tuinzigtlaan in Breda.
Constant Butner bezocht de Rijkstuinbouwschool in Boskoop. In het Gedenkboek der Rijkstuinbouwschool te Boskoop: 40 jaar, 1898-1938 staat Constant Butner als nr. 116 op de “Lijst van oud-leerlingen”. Daaruit blijkt dat hij in 1935 afstudeerde als tuinarchitect en bloemist en vervolgens naar Johannesburg in Zuid-Afrika is vertrokken. Vermoedelijk is hij kort na aanvang van Tweede Wereldoorlog naar Londen gereisd, om in dienst te treden als oorlogsvlieger bij de Royal Air Force. De interessante connectie hierbij is ongetwijfeld zijn neef Adriaan Viruly (1905-1986), zoon van de broer van Constants vader en piloot bij de KLM, die in 1941 via Zweden naar Engeland was gegaan.

C. Butner: Aan de rand van het Surinaamse oerwoud

C. Butner: Passagiers voor het oerwoud

Na de oorlog trad Constant Butner in dienst van de firma Bruynzeel. In augustus 1948 vertrok Butner op het SS Cottica met zijn 29-jarige echtgenote Ella Fleming Cracknell en een zoon naar Paramaribo. Het is niet bekend of Ella Cracknell en Constant elkaar in Johannesburg hebben ontmoet of in Londen. De eerste dagen in Suriname verbleef het gezin in pension Nahar aan De Waterkant. Het vaste adres werd Malibatrumstraat 19, op loopafstand van de Sint-Petrus-en-Pauluskathedraal waar de katholieke Constant waarschijnlijk zondags naar de mis ging. Het gezin werd uitgebreid met dochter Penelope Marion en moeder Ella begon in juli 1950 een kapsalon. Voor het dagblad De West schreef Butner sportverslagen. Vermoedelijk keerde het gezin Butner in 1954 terug naar Nederland. Butner stond inmiddels bekend als Suriname-kenner en verzorgde verschillende jeugdprogramma's op de radio, zoals Wonderlijke dieren in Suriname en Nuttige planten in Suriname. Begin jaren vijftig begonnen ook zijn jeugdromans te verschijnen en in 1961 deed hij als Suriname-kenner mee met de VARA TV-quiz Willens en wetens. De Beeldbank van het Nationaal Archief bevat afbeeldingen van Constant Butner als deelnemer aan die quiz: een streng uitziende, pezige man. Hij eindigde als derde en won fl. 333,33. Na 25 jaar, in april 1979, bracht de 65-jarige Butner een bezoek aan Suriname. Hij overleed op 10 december 1987. Dochter Penny overleed in 2001. Zijn vrouw Ella overleefde hem 19 jaar. Zij overleed in december 2010.

De Brabant-Collectie bezit een fors aantal jeugdromans en sinds kort dus ook zeven van de Brabantse auteur C. Butner. Zij vormen daarom een belangrijke aanwinst. Ze geven bovendien een goed beeld van de Nederlandse intellectuele kijk op de kolonie Suriname in de periode 1950-1965. En behalve dat ze nog steeds zeer leesbaar en spannend zijn, verkeren ze gelukkig ook nog in onberispelijke staat.
Deze jeugdromans van Butner zijn raadpleegbaar bij de Brabant-Collectie.