Onderzoek naar Antwerpse bijbels

In de collecties van de Universiteitsbibliotheek van Tilburg University en de Brabant-Collectie liggen nog steeds vele schatten te wachten op ontdekking en nader onderzoek. Gelukkig zijn de collecties bibliografisch goed digitaal ontsloten, zodat overal ter wereld te lezen valt wat er in huis is. En als je dat weet, kun je dus ter plekke de mooiste zaken gaan onderzoeken en de leukste dingen ontdekken.

Zo bracht onlangs Renske Hoff een bezoek aan de collectie. Zij doet promotieonderzoek aan de Rijksuniversiteit van Groningen in het kader van het onderzoeksprogramma ‘In Readers’ Hands: Early Modern Bibles from a Users’ Perspective’. Zij wilde graag twee vroegmoderne bijbels inzien die gedrukt zijn bij Jacob van Liesvelt in Antwerpen (TF TRE 10 en CBC TFH D 303). De exemplaren die in de Tilburgse Universiteitsbibliotheek aanwezig zijn, dateren uit 1535 en 1542 en zijn afkomstig uit de collectie van de Theologische Faculteit. De aandacht van Renske richtte zich vooral op de sporen die gebruikers van de bijbels in die vroege drukken achtergelaten hebben en wat deze sporen eventueel kunnen zeggen over de lezer. Die sporen kunnen bijvoorbeeld onderstrepingen of aantekeningen zijn, maar ook iets wat gediend heeft als boekenlegger. Bijzondere vondst in één van de Tilburgse exemplaren was het op enkele plaatsen deels overgeplakt zijn van stukjes Bijbeltekst. Zo werden in het Bijbelboek 1. Timotheus de woorden ‘gratie die u gegeven is’ overplakt met ‘gratie die in u is’ en ‘der ouderen’ met ‘des Priesterschaps’. Op een strookje papier, keurig in een gedrukte gotische letter, dus waarschijnlijk afkomstig uit een andere, eigentijdse druk! De van oorsprong Luthers aandoende bijbel is door het ingrijpen van een gebruiker meer katholiek van karakter gemaakt. De bijbels van Van Liesvelt zijn in de loop van de geschiedenis verspreid geraakt over de hele wereld. Het doel is om deze te bestuderen en zo meer te weten te komen over het gebruik ervan. Wij zijn vanzelfsprekend nieuwsgierig naar de eindresultaten en de conclusies van het lopende onderzoek.

Wat het bezoek van Renske Hoff duidelijk maakt, is dat je dit soort onderzoek moet doen bij en met het originele materiaal. In de gedigitaliseerde versie vallen de toegevoegde strookjes nauwelijks op. Er kan in ieder geval niet gelezen worden wat zich onder de strookjes bevindt. En dan nog een bijzonder aspect van het onderzoek ter plekke: met het openklappen van de strookjes papier kom je heel dicht bij de toenmalige gebruiker van de bijbel. En dat maakt onderzoek ook zo de moeite waard.