Roman-Visscher kaart pronkt in kasteel Heeswijk

De gerestaureerde Roman-Visscher kaart is op dinsdag 18 maart jl. overgebracht naar zijn nieuwe tijdelijke onderkomen. De 17e eeuwse wandkaart van het Hertogdom Brabant pronkt voor tenminste 1 jaar in de ridderzaal van Kasteel Heeswijk. 

Kasteel Heeswijk werd in 1834 eigendom van Andreas Johannes Ludovicus Baron van den Bogaerde van Terbrugge (1787-1855). Hij was gouveneur van Noord-Brabant (1830-1842) en tevens de eerste voorzitter van het Provinciaal Genootschap van Kunsten en Wetenschappen te ’s-Hertogenbosch, de voorganger van de Brabant-Collectie. © Paul Slot

Dinsdagochtend 18 maart arriveert - vanuit Middelburg  - de vrachtwagen met de wandkaart aan de poort van Kasteel Heeswijk. Onder het toeziend oog van de restaurator tillen sterke mannen de wandkaart hieruit. © Paul Slot

Met behulp van een platte kar wordt de Roman-Visscher kaart voorzichtig door de poort van het Kasteel gemanoeuvreerd. © Paul Slot

Dit is de weg die de kaart moet afleggen over de brug naar het Kasteel. © Paul Slot

Voor de ingang van de vestibule wordt ernstig nagedacht hoe de wandkaart naar binnen getransporteerd moet worden. © Paul Slot

De kaart wordt verticaal naar binnen gedragen. © Paul Slot

Via de vestibule arriveert de Roman-Visscher kaart in de Ridderzaal. © Paul Slot
Onder supervisie van Jos van Extel  (schilderijrestaurator te Schijndel) zijn de maten van het glas opgenomen door Twan Vissers en doorgebeld naar de fabriek/glasleverancier. Samen vertrekken ze in de richting van Eindhoven om het glas op te halen.

Eenmaal tegen de muur geplaatst, onthult restaurator Marijn de Valk de oude wandkaart. © Paul Slot

De gerestaureerde wandkaart is bijna in zijn geheel te bewonderen. Met het toevoegen van de houten stokken heeft conservator Emy Thorissen de kaart zijn historische decoratieve functie terug gegeven. 
© Paul Slot

Jos Kuijlen (bibliothecaris Brabant-Collectie) en Jacqueline Kerkhoff (directeur Kasteel Heeswijk) zoeken de huidige verblijfplaats op de kaart, aangegeven als t’Huijs tot Heeswijck. © Paul Slot

De kaart wordt weer van de kant gehaald en de huismeester begint met de voorbereiding voor het ophangen. © Paul Slot

Inmiddels zijn de gaten in de muur geboord. © Paul Slot

De kaart wordt door Paul Slot aan de wand bevestigd, terwijl de anderen de ingelijste kaart vasthouden. 
© Emy Thorissen

Emy Thorissen (conservator Brabant-Collectie en projectleider)  en Marijn de Valk (restaurator) samen voor de Roman-Visscher kaart. © Paul Slot

Alle betrokkenen voor de opgehangen, maar nog provisorisch gestutte houten vitrinelijst. Van links naar rechts: vrijwilliger (Kasteel Heeswijk), Hein de Greve (huismeester Kasteel Heeswijk), Jacqueline Kerkhoff (directeur Kasteel Heeswijk), Jos Kuijlen (bibliothecaris Brabant-Collectie), Emy Thorissen (conservator Brabant-Collectie), Marijn de Valk (restaurator), Jan Goedemé (technisch medewerker van de restaurator). © Paul Slot

Na de lunch en het interview met Brabants Dagblad arriveert het glas (6 mm gelaagd en voorzien van zuignappen ten behoeve van het hanteren) . © Emy Thorissen

Glasman Twan Vissers reinigt secuur het glas alvorens het in de lijst geplaatst wordt. © Emy Thorissen
Nadat de glaslatten vastgeschroefd zijn, is de gehele operatie voltooid.

Zie ook : artikel in Brabants Dagblad, 19 maart 2014.

De Grondwet van 1814

Vandaag is het 200 jaar geleden dat de Grondwet van 1814 werd aangenomen. Dit feit wordt groots gevierd met het Grondwet Festival in Den Haag. Deze wet wordt als basis gezien van de huidige Grondwet. 

Dat men vreesde dat Paapen en Brabanders bij de nieuwe constitutie enige invloed en medegezag in de regering zouden krijgen, blijkt uit een brief van een voorname Hollandse protestant aan zijn vriend predikant. Hij stelt zijn vriend als volgt gerust "..de bygeloovige Paapen en Brabanders zullen op ons Gouvernement wynig of geen invloed hebben; daar is Gode zij dank, wysselyk voor gezorgd, onze nieuwe Grondwet wordt met de grootste omzigtigheid en Staatkundige voorzichtigheid te zamen gesteld, zoo dat alle deelen te zamen zullen werken, om de Regering in handen van onze gereformeerde Hollanders en de Praerogativen en Voorrechten van onze Kerk voor altyd te verzekeren. En zulks onder den schyn van alle Godsdienstige gelyk te stellen". Citaat uit: Het politiek geheim der Hollandsche protestanten, by het ontwerp van grondwet, toevallig ontdekt door het vinden van een vermiste portefeuille, waar in onder andere was de volgende brief, geschreven door een voornaam Hollandsch protestant aan zyn vriend predikant te [...] ten tyde de Commissie tot het Ontwerp der Grondwet voor de Nederlanden in 's Hage was vergaderd, s.l.: s.n., ca. 1814 (vindplaats: CBC TFH A 14924.12).

In december 1813 was Willem Frederik van Oranje Nassau, zoon van stadhouder Willem V, uitgeroepen tot soeverein vorst. Op onderstaande prent in R. Metelerkamp, De regeringsvorm der Vereenigde Nederlanden, na de verheffing van Prins Willem Frederik van Oranje-Nassau tot souvereinen vorst, 's-Gravenhage: J. Allart, 1814 (vindplaats: TRE 048 G 18) is te zien hoe hij de "vergadering der aanzienlijken, ter goed- of afkeuring der grondwet voor de Vereenigde Nederlanden" binnengaat. Deze bijeenkomst vond plaats op 28 en 29 maart 1814 in de Nieuwe Kerk te Amsterdam.

 De souvereine vorst gaande naar de vergadering der aanzienlijken.
Naar het leven getekend door Abraham Vinkeles en gegraveerd door Reinier Vinkeles 
gravure, ca. 1814
Vindplaats: TRE 048 G 18

In deze band zijn namenlijsten van de 600 benoemden opgenomen op p. 68-85 [identiek aan de lijst in de StaatsCourant] en p. 98-99 [de president en vice-presidenten]. Ook zijn de "afteekeningen van de origineele Naamteekeningen van den Souvereinen Vorst, den Heer Algemeenen Secretaris van Staat, en de Heeren benoemd tot het ontwerp van de Grondwet, zijn ... ingedrukt op bladz. 195, 196 en 229". De eerste handtekening van deze heren is die van Gijsbert Karel van Hogendorp (1762-1834), voorzitter van de commissie voor een nieuwe grondwet. Dan volgen achter p. 234 negen platen van de handtekeningen in rang van alle aanzienlijken, gegraveerd naar de oorspronkelijke handtekeningen door Johannes Allart.

Vindplaats: TRE 048 G 18 

De aanneming van de Grondwet in 1814 is rechtsboven op de gedenkplaat ter gelegenheid van het 25-jarige regeringsjubileum van Z.M. Willem I, Koning der Nederlanden, te zien. 

Op de gedenkplaat is koning Willem I drie kwart afgebeeld in uniform, waarover hij een hermelijnen mantel met onderscheiding draagt. Boven het portret hangt een schild met de tekst: “25 jarige regering van Z.M. koning der Nederlanden”. Onder het portret staat het gekroonde wapen met de Nederlandse leeuw, opgehouden door twee gekroonde leeuwen. Aan weerszijden in medaillons zijn afbeeldingen van belangrijke gebeurtenissen weergegeven (in volgorde van tijd): 1813 Aankomst te Scheveningen, 1814 Aanneming der Grondwet te Amsterdam, 1815 Huldiging te Brussel, en Waterloo, 1816 Algiers, 1821 Palembang, 1831 10-daagse Veldtocht en 1838 Invoering der Nederlandse wetboeken.
Vervaardigd door H.J. Backer
Lithografie, ca. 1840
Vindplaats: P / O 35.22 I

 Detail rechtsboven: 1814 Aanneming der Grondwet te Amsterdam.
Vindplaats: P / O 35.22 I

Kom gerust deze werken over de Grondwet eens in de raadpleegruimte van de Brabant-Collectie bekijken. 

Instructio virorum ecclesiasticorum

Titelblad

In november 2013 verwierf de Brabant-Collectie bij veilinghuis ‘The Romantic Agony’  in Brussel een zeldzaam boekje van de hand van Joannes Amelius, Instructio virorum ecclesiasticorum. [Parijs: uitgegeven door Jean Du Pré voor boekverkoper Regnauld Chaudière], [1520]. Het bevat 24 bladen (formaat: in-8) met een aantal regels en aanwijzingen voor de geestelijkheid over hoe te handelen. De titelpagina is voorzien van een kwalitatief mooie houtsnede met een kloosterling aan het werk in zijn scriptorium, een schrijfcentrum in het klooster. Het boekwerkje is voorzien van een half perkamenten boekband met gemarmerde platten over karton. De tekst is her en der onderstreept en voorzien van aantekeningen in de kantlijn. De initialen zijn fraai uitgewerkt met florale en soms ook dierlijke motieven. Een voorbeeld (folio 3) ziet u hiernaast.

Aan de keerzijde van de titelpagina is te lezen dat het boek door de auteur werd opgedragen (Parijs 7 mei 1520) aan "F. Dominico de Ferro dive Gertrudis observantia(m) in Buschoducis p(ro)fesso.”

Opdracht door de auteur op keerzijde titelblad

Vertaling van bovenstaande afbeelding: 

Joannes Amelius groet broeder Dominicus van den Yser die eerbiediging van de Heilige Gertrudis in Den Bosch beloofd heeft.Vaak heb jij het er met mij in brieven over gehad, mijn allerbeste Dominicus, om voor jou een boekje met allerhande leerstellige(?) onderwerpen uit te kiezen, dat voor jou zeer de moeite waard zou zijn om te lezen en dat de onmatigheid van de kerkelijke schare, vooral de veelvoud van beneficies, dankzij het getuigenis van de H. Schrift zou beteugelen, want deze (veelvoud/mateloosheid) zat jou zeer dwars, zoals jij mij vaak in jouw klachten vertrouwelijk liet weten. Weet dit dus. Zij die over de veelheid van beneficies geschreven hebben, gaan in het openbaar in groten getale rond, maar mij is het tot dusver niet te beurt gevallen er een te zien; en juist dit [...].

Volgens Jan Sanders woonden er in 1527 vier priesters bij de zusters van het Sint-Geertruiklooster. Eén van hen was Dominicus Corstiaen van den Yserz. Dit wijst erop dat het om dezelfde persoon als Dominicus de Ferro gaat. Hij betaalde in dat jaar, samen met zes zusters uit het klooster en de overige drie inwonende geestelijken, zijn doodschuld (uitschrijfgeld) als lid van de Illustre Lieve Vrouwe Broederschap in ’s-Hertogenbosch.

Het Sint-Geertruiklooster bevond zich achter de voorgevel van Orthenstraat 37-47 te 's-Hertogenbosch. Het werd in 1449 gesticht als Dominicanessenklooster onder toezicht van een Augustijner monnik, later werden het een Augustinessenklooster. In 1509 ontstond er in het klooster een bijzondere verering voor een wonderbeeldje van de heilige maagd Maria. Veel adellijke jonkvrouwen zijn non geworden, de bekendste was Barbara Disquis (‘s-Hertogenbosch 1482 - 22 september 1568). In 1497 is ze ingetreden bij de zusters Augustinessen. Zij was een buitenechtelijke dochter van keizer Maximiliaan I. In de Kroniek van Sint-Geertrui staan de ontmoetingen met haar vader en haar halfbroer Filips de Schone genoteerd in de ik-vorm. Deze kroniek heeft, anders dan haar naam doet vermoeden, verder niets met het klooster te maken. Het is de laatste grote stadskroniek van Den Bosch. Ze wordt bewaard in het Stadsarchief van ‘s-Hertogenbosch. De tekstuitgave is online te raadplegen. 

Nieuwsgierig geworden? U kunt dit unieke werkje opvragen en inzien in de raadpleegruimte van de Brabant-Collectie. In Nederland bevindt zich alleen bij de Universiteit van Amsterdam nog een exemplaar van dit postincunabel.

Vindplaats: KOD 024 C 16

Bron: Veiligscatalogus Romantic Agony 52, 22-23 nov. 2013, nr. 868.

Atlas der Neederlanden

Een van de slechts 100 facsimile-uitgaven van de Atlas der Neederlanden: kaarten van de Republiek en het prille Koninkrijk, met Belgiën en Coloniën is vanaf begin 2014 in het bezit van de Brabant-Collectie. Het originele gerestaureerde exemplaar van de Atlas is in het bezit van de Universiteit van Amsterdam (UvA). Deze unieke 'atlas factice' (verzamelaarsatlas) bestaat uit negen delen met 618 kaarten. De facsimile heeft een tiende deel waarin Jan Werner, conservator Kaarten & Atlassen UvA, een wetenschappelijke toelichting geeft.

voorzijde van de opberghoes van de banden

In de periode 2013-2015 is het 200 jaar geleden dat het Koninkrijk der Nederlanden tot stand kwam. Ter gelegenheid van dit jubileum is dit unieke verzamelwerk in facsimile uitgegeven. Na talloze oorlogen en schermutselingen werden in juni 1815 op het Congres van Wenen de Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden en Luxemburg formeel verenigd tot het Koninkrijk der Nederlanden onder gezag van koning Willem I. Dit duurde echter niet lang. In 1830 kwamen de Belgen in opstand en in 1839 werd België onafhankelijk verklaard. Luxemburg volgde in 1890 na de dood van koning Willem III.

Najaar 2013 werd de Atlas gepresenteerd als middelpunt van de tentoonstelling Atlas der Neederlanden: de dageraad van het Koninkrijk. Voor de opening van deze tentoonstelling bij de afdeling Bijzondere Collecties kreeg Zijne Majesteit Koning Willem-Alexander het eerste exemplaar van de facsimile-uitgave uitgereikt.

De kaarten van de Zuidelijke en Katholieke Nederlanden zijn in band VIII, Belgiën, opgenomen.

 

band VIII

 Vindplaats: CBM L 500/1-10